Brief van de hoofdredactie: De waarheid is vaak het eerste oorlogsslachtoffer
Het eerste slachtoffer van een oorlog is de waarheid, zo luidt een bekend gezegde. En ook al is de manier van oorlogvoeren de laatste decennia sterk veranderd, deze uitspraak heeft nog niets van zijn waarheid verloren. Tijdens een oorlog is alle informatie onderdeel van de strijd, de propaganda-oorlog. Dat maakt het, ook voor journalisten, soms lastig uit te maken welke informatie betrouwbaar is en welke niet.
Het is dus belangrijk om de verschillende bronnen waardoor nieuws tot ons komt, te wegen. Komt de informatie uit een land waar vrijheid van pers en meningsuiting is? Dan is er meer zelfreinigend vermogen en is er grotere kans dat foutieve informatie ontkracht wordt. Overheden zullen dan eerder geneigd zijn met betrouwbare en controleerbare informatie te komen. Komt de informatie uit een land waar weinig ruimte is voor vrije nieuwsgaring? Dan is de kans op desinformatie veel groter, ook vanuit de officiële instanties. Dus als de regering van Israël iets zegt, heeft dat een ander gewicht dan wanneer terreurorganisatie Hamas iets zegt. En informatie uit Oekraïne zullen we eerder geneigd zijn over te nemen dan informatie uit Rusland.
In alle gevallen is het echter van het grootste belang alert te zijn. In september brachten we het nieuws van een raketinslag op een markt in Kostjantynivka, in Oekraïne. De Oekraïense president Zelensky stelde nog geen twee uur na de aanval dat Rusland ervoor verantwoordelijk was. Wij namen dat als redactie over. Later maakten andere gezaghebbende media echter aannemelijk dat het hier toch om een Oekraïense luchtafweerraket ging.
Ook de ontploffing bij het al-Ahli Arab ziekenhuis in Gaza maakte verleden week de tongen los. Hamas stelde dat Israël een luchtaanval op het ziekenhuis had uitgevoerd met 500 doden tot gevolg. Nogal wat media namen, in de hectiek van het moment, deze informatie over. Het Israëlische leger nam een paar uur de tijd voor een reactie maar ontkende toen. Later stelden onafhankelijke onderzoekers op grond van beelden van het ziekenhuis vast dat de ontploffing waarschijnlijk was veroorzaakt door een afgezwaaide raket vanuit de Gazastrook. Ook het genoemde dodental van Hamas bleek zeer onwaarschijnlijk te zijn.
In het algemeen stellen we onszelf een aantal vragen om een goede afweging te maken. Zo is belangrijk van wie het bericht is en welke bedoeling de afzender er mee heeft. En waarop is het bericht eigenlijk gebaseerd, is het te verifiëren, in welke mate wordt er ingespeeld op emotie? En, ook belangrijk: heeft de afzender voordeel bij de inhoud van het bericht?
Het zijn vragen die we ons als redactie voortdurend stellen en moeten stellen, zeker in complexe oorlogssituaties. En aarzelt u, als lezer, niet ons aan te spreken als u denkt dat we ergens onbedoeld uit de bocht zijn gevlogen. We kunnen er alleen maar van leren.
Steef de Bruijn
Reageren? Hoofdredactie@rd.nl
