Velen van u zullen met mij opgegroeid zijn met de ziel. Over de ziel lazen we in de Bijbel en hoorden we in de kerk. De ziel was érgens in mij, alleen wisten we niet precies waar. Ikzelf situeerde haar ergens in de borststreek. We dienden wel rekening met haar te houden. Immers, als de tijd van ons sterven zou aanbreken, zou onze ziel opklimmen tot „des Rechters troon” en dan diende onze ziel wel gebórgen te zijn.
Later, tijdens mijn studie geneeskunde, kwam ik de ziel buiten Bijbel en kerk niet meer tegen. Dat werd niet anders toen ik me, nog weer later, verdiepte in de leerboeken psychiatrie. De ziel was weg, de dood was het einde. Punt. Waar vroeger ergens de ziel was, is nu een leegte ontstaan. En daar kunnen we het vrij aardig mee doen. Tenminste, zolang we kunnen opgaan in de dingen van het leven.
Of ga ik nu te snel? Zijn wij in de leegte, hoe paradoxaal ook, nu dichter bij de ziel gekomen? Hoewel verdwenen in psychologie en psychiatrie, laat de ziel zich niet gemakkelijk uit het dagelijkse spraakgebruik bannen. We kunnen bijvoorbeeld zeggen: „Het snijdt me door de ziel”, als je iets heel aangrijpends ziet of leest. Het is in deze dagen niet zo moeilijk een dergelijke ervaring te hebben. Als je de beelden uit Israël en Gaza ziet, voel je pijn, afschuw in het diepste van je wezen. De beelden „snijden door je ziel”. Zomaar, ineens word je ‘vanbinnen’ geraakt, even weggeroepen uit de verstrooidheid van het leven. Weggeroepen? Door wie eigenlijk? Het is de ander, de Joodse gijzelaar of het Palestijnse kind, die mij in zijn of haar verschrikkelijke situatie wegroept uit mijn gezapige leventje. In het beeld, in het woord komen hun gezicht en aanspraak op mij toe. Word ik meegetrokken in het afschuwelijke lijden dat zich voor mijn ogen en oren afspeelt. Word ik aangedrongen tot een reactie, tot een antwoord. Neutraal blijven kan niet. Het gevoel van onmacht dat we allen wel kennen, hangt hiermee samen. Je voelt dat je geroepen wordt tot een antwoord, en je kunt het niet geven. Tenminste, als je niet druk bezig bent weg te komen van het appél, door hard te roepen dat profetieën in vervulling gaan of door manifesten te ondertekenen.
Beelden en woorden snijden mij door de ziel. Als een gevoelige seismograaf neemt mijn ziel de aanspraak van de gijzelaar en het kind waar en dringt mij aan tot het antwoord: Ik wil dat jij bent! Ik wil jouw leven, ik wil jouw vreugde, ik wil jouw vrede.
„Als de ziele luistert, spreekt ze al een taal die leeft…”
De beelden die we zien zijn niet anoniem. De Joodse gijzelaar en het Palestijnse kind zijn geen mensen in algemene zin, als categorie. Ze zijn geen wát, geen ”casualties of war” (oorlogsslachtoffers) of ”collateral damage” (bijkomende schade). Ze zijn een wíe, hebben een naam, een geheel eigen geschiedenis. Ze hebben unieke verlangens en zijn uniek geliefd. Ze spreken een taal, als de ziele luistert.
„’t Lijzigste gefluister ook een taal en teken heeft.”
Het lijzigste of zachtste gefluister. De beelden spreken voor zich. Opengesperde ogen en een mond zonder geluid. Ten prooi aan jihadistische moordlust en anonieme bommen. Een teken van de uiterste broosheid van een mens, vermorzeld in een conflict dat geheel buiten hem en haar omgaat.
„Talen en vertolken ’t diep gedoken Woord…”
Ik zie in Gaza kruisen oprijzen. Deze en die is dáár gemarteld en vermoord. Net buiten Jeruzalem stond ook een kruis en aan dat kruis hing een man met een Naam. „Mijn God, Mijn God, waarom hebt U Mij verlaten”, riep Hij in uiterste verlatenheid.
Ik zie Zijn gezicht en hoor Zijn roep in al die kruisen in Gaza en talloze andere plaatsen in deze wereld, Zijn wereld. En ik weet het: dít is het laatste niet!
De auteur is psychiater.
