De Franse historicus en genocide-expert Vincent Duclert vreest voor het voortbestaan van het Armeense volk. De recente verdrijving van Armeniërs uit Nagorno-Karabach kan volgens hem niet los worden gezien van de genocide op Armeniërs in 1915. Een gesprek over genocidale uitingen in Armenië, Israël en Gaza.
Een eindeloze genocide – zo typeert Vincent Duclert de strijd die al decennia woedt tegen het Armeense volk. „Het lot van de Armeniërs is op voorhand al bepaald, ze zijn veroordeeld door hun beulen om noch een collectief leven te hebben, noch een individueel bestaan”, schrijft de historicus aan het einde van een vlammend betoog dat hij onlangs uitbracht. Zijn waarschuwing (Arménie, un génocide sans fin et le monde qui s’éteint) ligt sinds deze maand in Franse boekhandels.
Op grond van zijn historische bevindingen kan hij de recente vlucht van 120.000 Armeniërs uit Nagorno-Karabach onmogelijk zien als de uitkomst van ‘slechts’ een territoriaal conflict. De inval van Azerbeidzjan in de enclave, die al eeuwenlang wordt bewoond door etnische Armeniërs, is volgens hem niets anders dan onderdeel van een genocidaal proces dat begon in 1915 (zie: ”Armeense genocide”) en nog altijd niet ten einde is.
Duclert weet waarover hij spreekt: hij geldt als expert op het terrein van genocide-onderzoek. Het bekendst werd hij als voorzitter van een onderzoekscommissie die de rol van Frankrijk tijdens de genocide van 1994 in Rwanda onderzocht. In 2021 overhandigde Duclert de bevindingen aan de Franse president Emmanuel Macron. Armenië hield hem echter al langer bezig.
Welke recente aanwijzingen ziet u voor uw bewering dat Azerbeidzjan en Turkije nog steeds genocide willen plegen?
„De sluiting van de Lachincorridor, de enige verbindingsweg tussen Nagorno-Karabach en de Republiek Armenië, vanaf 12 december 2022 is er een voorbeeld van. Dat leidde voor de 120.000 inwoners van de enclave tot honger. Daarmee drong wereldwijd het besef door dat de genocidale onderneming van 1915, die gericht was op de vernietiging van de Armeniërs als volk en historische eenheid, in Nagorno-Karabach werd voortgezet.
Tijdens de oorlog van september tot november 2020 beging Azerbeidzjan echter al oorlogsmisdaden tegenover Armeense strijders en burgers. Die waren duidelijk gericht op de vernietiging van de morele kracht van een volk, die essentieel is voor het verzet en geloof in de toekomst.
De blokkade vanaf december, met steun van Turkije, raakt aan ten minste twee van de criteria voor het misdrijf van genocide, zoals vastgelegd door de Verenigde Naties in 1948. De afsluiting leidde tot ernstige schade aan de mentale en fysieke gesteldheid van een groep mensen en betekende een opzettelijke blootstelling van hen aan omstandigheden die gericht zijn op hun gehele of gedeeltelijke vernietiging.”
Past de inval van Azerbeidzjan op 19 september in Nagorno-Karabach daar ook in?
„Paradoxaal genoeg zijn de inwoners van Nagorno-Karabach door het plotselinge offensief van Azerbeidzjan gered van een wisse dood. Maar het vervolg is dramatisch. De Armeniërs ontvluchtten definitief het hele grondgebied en hun leiders gaven het streven naar zelfbeschikking op. Azerbeidzjan zette enkelen van hen gevangen, simpelweg omdat ze het bestaansrecht van minderheden verdedigden. De westerse wereld zou zich hard moeten maken voor hun vrijlating.
President Aliyev van de Azerbeidzjaanse dictatuur, want dat is het, kan tevreden zijn. Na zijn overwinning tijdens de eerdere oorlog tegen Nagorno-Karabach, in 2020, zei hij tevreden te zijn dat het was gelukt de Armeniërs „als honden uit ons land te verjagen.” Dit proces van etnische zuivering heeft hij op 19 september verder uitgevoerd.
Dat er hier geen sprake is van algehele genocide neemt niet weg dat het de kenmerken draagt van de verdragstekst van de VN uit 1948. Ik vind het daarom een noodzakelijke kwalificatie, zoals ik in mijn boek verder uitleg.”
Wat hebben Turkije en Azerbeidzjan tegen de Armeniërs?
„Hun obsessie tegen het volk is goed gedocumenteerd en maakt deel uit van de Turkse geschiedenis sinds de Armeense genocide van 1915. President Aliyev noemde de Armeniërs dus „honden”, terwijl de Turkse president Erdogan de nederlaag van Armenië in november 2020 verwelkomde door te zeggen dat „het verlangen van Enver Pasja” is vervuld. Pasja was een van de belangrijkste drijvende krachten achter de genocide van 1915. Erdogan legde zo zelf verband tussen de vernietiging van de Armeniërs tijdens de Eerste Wereldoorlog en de recente oorlog.
Bij de stichting van de Republiek Turkije in 1923 is het gedachtegoed van de genocideplegers geïntegreerd. Door de genocide officieel te ontkennen, maar ook met rechtvaardigingen van de massamoord op de Armeniërs, zette Turkije het genocidale project voort.
Azerbeidzjan heeft een andere ontstaansgeschiedenis dan Turkije, maar beide landen zijn nauw verbonden. Je zou kunnen spreken van één natie in twee staten.”
Wat is volgens u het einddoel van Azerbeidzjan en Turkije?
„Ze streven naar het einde van de Armeense presentie in de Kaukasus. Het is een zaak van metafysische moord, niet alleen of per se fysiek. De Armeniërs van de Kaukasus kunnen fysiek overleven, terwijl hun historische en culturele identiteit onherstelbaar wordt aangetast. Door bevolkingen in wanhoop te storten en te spreken over hun verdwijning op kortere of langere termijn werk je net zo effectief, zij het minder opvallend, aan hun algehele verdwijning.
Het gaat in de bedreigingen dus niet alleen om de inname van grondgebied. Dat is overigens wel een reëel risico. Dat geldt met name voor Sjoenik, in het zuiden van Armenië. De dreiging ervan is duidelijk: hiermee staat het voortbestaan van Armenië als natie op het spel.”
Nieuwswebsite Politico schreef vorige week dat de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Antony Blinken, in klein comité zou hebben gewaarschuwd voor een Azerbeidzjaanse invasie in Armenië de komende weken.
„Dat is lastig te verifiëren. Maar in Frankrijk en de Verenigde Staten is er in toenemende mate de wil om Armenië te hulp te komen. Wat daarbij meespeelt, is dat Armenië zich sinds de fluwelen revolutie van 2018 ontwikkelt tot een democratie. Dat is voor Rusland juist de reden om te veranderen van beschermende grootmacht tot vijandige mogendheid ten opzichte van Armenië. Dat past in een patroon: in landen die de Russische president Poetin als eigendom van Rusland beschouwt, bestraft hij overal de keuze voor democratie. Na Georgië was Oekraïne aan de beurt.
De aanval op de democratie, door dictaturen die bereid zijn genocide te plegen, is reden te meer tot solidariteit met Armenië en de Armeniërs. Het gaat om de plicht van democratieën om weerstand te bieden tegenover tirannieën.”
Genocide is een beladen term die ook in de afgelopen weken vaak in discussies viel, zowel richting de daden van Hamas als die van Israël. In hoeverre past de term daar?
„Genocidale praktijken leiden niet noodzakelijkerwijs tot de totale fysieke vernietiging van een hele groep. Maar als de intentie daartoe bestaat, spreken we van een genocidaal proces.
Het doel van Hamas is de vernietiging van de staat Israël, iets waar de PLO van Yasser Arafat zich van distantieerde. Het soort oorlog dat Hamas op 7 oktober ontketende, gekenmerkt door systematische moordpartijen op Israëlische burgers, is in lijn met deze doelstelling. Bedenk daarbij dat Iran, de belangrijkste bondgenoot van Hamas, de ontkenning van de Holocaust tot staatsideologie heeft verheven.
Israël blijft daartegenover een democratie. Het beleid van de huidige regering onder leiding van Netanyahu ten opzichte van Israëlische Arabieren en Palestijnen wordt door een deel van de samenleving bekritiseerd en daar is ruimte voor. Democratische samenlevingen zijn essentieel om het risico van genocide af te wenden. Genocide kan alleen plaatsvinden in een totalitair regime of met een totalitaire partij aan het roer. “
Sommigen beschuldigen Israël echter van genocidale praktijken in Gaza, vanwege de vele burgerdoden die er vallen.
„De democratie beschermt Israël voor escalatie. En als er genocidale praktijken zouden worden bewezen, zullen Israëliërs die zelf vaststellen en hun leiders verantwoordelijk houden voor hun beslissingen en daden. Dat is niet het geval bij Hamas, waarvan de leiders de Palestijnse bevolking terroriseren. Ze gijzelen hen letterlijk, verheerlijken de vernietiging van Israël en veroorloven zich alle middelen om dat doel te bereiken.”
