Al snel nadat de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA) vorige week bekendmaakte welke studenten de master theologie dit jaar met succes hebben afgerond en wat het thema was van hun scriptie, werd Daniël Schut (27) door diverse predikanten en deputaten benaderd. Of hij zijn werkstuk misschien naar hen wilde mailen, want zij waren in de conclusies ervan zeer geïnteresseerd.

Dit laat zien hoe relevant en actueel Schuts onderzoeksvraag is. In zijn scriptie, getiteld ”Nec tamen consumebatur” (”En toch niet verteerd”), beantwoordt de theoloog de vraag hoe „meerdere vergaderingen” (dus classes, particuliere synoden of generale synoden) binnen de CGK kerkrechtelijk moeten of kunnen reageren op kerkenraden die afwijken van besluiten van meerdere vergaderingen.

Nooit gebeurde dit afwijken zo zichtbaar en massaal als in het achterliggende jaar. Hoewel de generale synode op 22 april 2022 uitsprak dat binnen de CGK alleen mannen een kerkelijk ambt kunnen bekleden, besloot daarna de ene na de andere gemeente om de ambten van ouderling en diaken ook open te stellen voor vrouwen. In sommige classes werden zulke gemeenten vermaand, in andere bewust niet.

In uw onderzoek concludeert u dat classes waarin gemeenten wel worden vermaand, daarna, als die gemeenten volharden in hun beleid, kerkrechtelijk gezien eigenlijk amper nog iets kunnen ondernemen. Hoe komt dat?

„Omdat in het gereformeerde kerkrecht de zelfstandigheid van de plaatselijke gemeente een centraal uitgangspunt is. Als classis kun je, in een uiterste geval, een kerkenraad of een deel ervan schorsen of afzetten. Maar slechts onder bepaalde voorwaarden. Zo moet er sprake zijn van duidelijke, grove zonden, bijvoorbeeld financiële malversaties. Als bij zo’n schorsing de hele gemeente het eens is met de kerkenraad, dan kan de classis de kerkenraad wel schorsen, maar dan is het de vraag of dat in zo’n geval niet juist méér onrust geeft.

Een nog verdergaande actie is om een hele gemeente buiten het kerkverband te plaatsen. Een classis kan dit nooit op eigen initiatief doen, omdat zo’n zeer ingrijpende daad alle gemeenten in het kerkverband raakt. Zoiets zou dus de synode moeten besluiten, maar nooit lichtvaardig. In het kerkrecht kan dit alleen als een hele gemeente evident afwijkt van de belijdenis.”

Voor veel CGK’ers staat vast dát gemeenten die vrouwen in het ambt bevestigen, van Schrift en belijdenis afwijken.

„Ja, maar zoiets heeft de generale synode van de CGK dus nooit uitgesproken; bewust niet. De CGK hebben in het verleden wel enkele leeruitspraken gedaan, naast de Drie Formulieren van Enigheid, maar daarin komt het thema vrouw en ambt niet aan de orde.”

Blijft het toch niet erg onbevredigend dat de kerkorde enerzijds duidelijk bepaalt dat besluiten van meerdere vergaderingen uitgevoerd moeten worden, maar dat er anderzijds geen middelen beschikbaar zijn om dat af te dwingen?

„Het klopt dat de kerkorde er eigenlijk geen rekening mee houdt dat gemeenten besluiten van meerdere vergaderingen níét uitvoeren. Zelf zie ik dat niet als een gemis in het kerkrecht. Gaande mijn onderzoek kwam ik er steeds meer achter hoe belangrijk in gereformeerde kerken vanouds de eenheid van de kerk is, en –daarmee verband houdend– het streven naar orde en rust. Daar is alles in het kerkrecht op gericht; in de oude kerkorde van Dordrecht en dus ook in die van de CGK, die sterk geënt is op die van Dordt.

Ja, je kunt hem aanpassen, zodanig dat meerdere vergaderingen meer dwangmiddelen krijgen. Maar dan heb je eigenlijk geen gereformeerde kerkorde meer. Dan kom je uit bij een model zoals in de Protestantse Kerk in Nederland. Ik zou daar niet voor zijn.”

U schrijft in uw scriptie dat het primair de classis is die een taak heeft wanneer een kerkenraad afwijkt van door meerdere vergaderingen genomen besluiten. Daarom vindt u het „te betreuren” dat de classis Zwolle dit jaar het classicale leven heeft afgeschaald en haar verantwoordelijkheid terug heeft gelegd bij de generale synode. Maar wat had ‘Zwolle’ dan moeten doen?

„Ik wil daar als buitenstaander beslist niet gemakzuchtig over oordelen. Maar ik vraag me in alle voorzichtigheid wel af of in deze classis alle middelen tot op de bodem benut zijn. Calvijn schreef dat afgevaardigden, voor zij naar kerkelijke vergaderingen gingen waarop zij problemen verwachtten, persoonlijk en samen met de gemeente moesten vasten en bidden. Is dat gebeurd? Sowieso wijst de kerkorde ons de weg om zolang mogelijk met elkaar in gesprek te blijven en elkaar te verdragen. Mijns inziens geldt dat ook voor de verschillende visies op vrouw en ambt.”

Moet ten aanzien van het meningsverschil over vrouw en ambt de conclusie niet zijn dat kerkorde en kerkrecht deze kwestie in elk geval niet gaan oplossen?

„Een kerkorde is nodig, maar lost beslist niet alle spanningen in het kerkelijk leven op. Kerkrecht vraagt ten diepste om een geestelijke houding. Ons probleem is, denk ik, dat we die voor een deel kwijt zijn. Niet alleen in de CGK trouwens. Kerkrecht als juridisch instrument is gewoon niet toereikend om de kwesties waarmee wij worstelen op te lossen. We hebben Gods Geest nodig en een persoonlijke bekering, die voor eventuele kerkelijke hervormingen uitgaat. Daarom gaf ik mijn scriptie ook de tekst van het logo van de CGK mee: ”Nec tamen consumebatur”. Als God met zijn genade aanwezig is in de kerk, wordt deze niet verteerd, al kan het er wel heel erg spannen.”