Op 5 januari om 9.30 uur vindt de begrafenisplechtigheid plaats voor de paus emeritus, die begraven wenste te worden in de crypte onder de Sint Pieter, in de lege tombe waarin zijn voorgangers Johannes XXIII en Johannes Paulus II hebben gelegen. Die zijn inmiddels bevorderd tot ”heiligen” en bijgezet in de basiliek zelf.

De uitvaartmis op het Sint-Pietersplein zal worden opgedragen door Benedictus’ opvolger Francisicus, iets wat absoluut nieuw is voor de kerk van Rome. De procedure voor de uitvaart is nog niet vastgesteld, maar de Vaticaanse perswoordvoerder sprak zaterdagochtend van een ceremonie „in het teken van de eenvoud”.

Benedictus XVI was niet de eerste paus die aftrad, maar in voorgaande gevallen gebeurde dat onder dwang. Zo werd Celestinus V in 1294 door zijn opvolger gevangengezet en moest Gregorius XII in 1415 opstappen op last van het Concilie van Konstanz. Hun opvolgers waren daarom ook niet genegen om de mis voor hen op te dragen. Daarvan is nu uiteraard geen sprake: Ratzinger trad af uit vrije wil, omdat hij zich niet meer opgewassen achtte tegen zijn zware taak. Zijn aftreden was daarmee al een primeur, maar zal hoogstwaarschijnlijk geen unicum blijven. Paus Franciscus heeft al meermalen zijn bewondering geuit voor Ratzingers breuk met de traditie en aangekondigd dat ook hij wanneer hij de tijd gekomen acht vrijwillig zal terugtreden.

Ontmoetingsplek

Na zijn vrijwillige pensionering heeft de paus emeritus overigens niet stilgezeten. Zijn kamer in het klooster Mater Ecclesiae binnen de Vaticaanse muren werd de afgelopen jaren een ontmoetingsplek voor geestelijken en leken die zich meer konden vinden in Ratzingers conservatief-dogmatische geloofsopvattingen dan in de meer sociaal-liberale opstelling van zijn opvolger Bergoglio. In hoeverre dat laatste gebeurde met zijn wetenschap en instemming is niet geheel duidelijk, omdat Ratzinger in zijn laatste jaren steeds zwakker werd.

Bitter

Bijzonder bitter voor hem was dat juist hij, de paus die de misbruikschandalen in de kerk aankaartte en trachtte te bestrijden, in zijn laatste levensjaar indirect bij een dergelijke affaire betrokken raakte. Waar zijn voorganger Wojtila het liefst had weggekeken, hield kardinaal Ratzinger aan de vooravond van het conclaaf van 2005 dat hem tot paus zou kiezen een vlammende rede over de noodzaak om ook de „vuiligheid binnen de kerk zelf” aan te pakken. In een brief aan de Ierse bisschoppen gebruikte hij in 2010 ongekend krachtige termen tegen pedofiele paters. Ook stelde hij een onderzoek in naar de schrijnende misstanden bij de zogeheten Legionairs van Christus. Maar in januari 2022 werd hij zelf beschuldigd in een rapport over misbruik in de kerk in München, waar hij van 1977 tot 1982 aartsbisschop was. In die functie zou hij vier pedofiele priesters de hand boven het hoofd hebben gehouden. Benedictus reageerde daarop ongekend fel: een vergissing van een van zijn medewerkers zou misbruikt zijn om hem voor leugenaar te doen doorgaan, reden voor hem om het rapport af te doen als „stemmingmakerij” en „pure speculatie”.