Bijzonder gedrag vertoonde de zwarte beer die in juni in het Forillon National Park in het Canadese Quebec rondliep. De volwassen vrouwtjesbeer liep tussen auto’s door, zwom rondjes in een haven en viel tegen een muur. Toen ze stuiptrekkingen en spasmen kreeg, werd ze uit haar lijden verlost.

Testen toonden aan dat de beer was besmet met H5N1, de zeer ziekmakende vogelgriepvariant die momenteel rondgaat en wereldwijd massaslachtingen onder vogels veroorzaakt. De beer had zich vermoedelijk te goed gedaan aan een dode zeevogel, denkt onderzoeker Stéphane Lair van de Canadese Université de Montréal. Het afwijkende gedrag bij het dier is volgens haar het gevolg van een ontsteking van de hersenen.

Dichter bij huis zijn ook besmette zoogdieren gevonden. Begin dit jaar werd op Goeree-Overflakkee een bunzing aangetroffen die ongecontroleerd rondjes draaide. De marterachtige werd afgemaakt. Hetzelfde gedrag vertoonde een das die in februari in Gelderland werd gesignaleerd. In Natuurpark Lelystad ging een wilde otter dood die met vogelgriep was besmet. Bij elkaar gaat het om zeker twintig verschillende soorten zoogdieren.

Ook mensen kunnen besmet raken met vogelgriep. Ze kunnen het virus waarschijnlijk zelfs aan anderen doorgeven, zo blijkt uit een overzicht van het Amerikaanse centrum voor infectieziektebestrijding CDC. Dat gebeurt echter heel sporadisch: een paar gevallen per jaar.

Diep in longen

Verspreiding tussen mensen gaat niet makkelijk omdat de aanhechtingsplaatsen van het virus diep in de longen zitten, weet dr. Xander de Haan, viroloog bij de Universiteit Utrecht. Deeltjes moeten daarom diep worden ingeademd voordat iemand wordt geïnfecteerd. Dat verklaart volgens hem ook waarom mensen het virus niet snel oplopen, en als dat toch gebeurt, ze vaak behoorlijk ziek worden.

Toch hoeft het virus maar een beetje te veranderen om besmettelijk te worden voor de mens en –in het slechtste geval– te ontaarden in een pandemie. Onderzoek van de Rotterdamse viroloog prof. Ron Fouchier toont aan dat niet meer dan vijf mutaties nodig zijn voordat het virus via de lucht overgedragen kan worden van fret naar fret – en mogelijk ook van mens tot mens. Een „tikkende tijdbom”, noemt prof. Devi Sridhar, hoogleraar publieke gezondheid aan de universiteit van Edinburgh, de huidige situatie in een opiniestuk in het Britse dagblad The Guardian.

Mengvat

Hoe groot is de kans dat de vogelgriep een pandemie veroorzaakt? Fouchier vermoedt dat het virus vooral een probleem blijft voor vogels en pluimvee, maar niet zozeer voor de mens, zei hij begin deze week in De Volkskrant. Zijn redenatie: ondanks de honderden miljoenen besmettingen bij vogels is het virus nog steeds niet in staat makkelijk de mens te infecteren.

De Utrechtse viroloog De Haan vindt dat een sterk argument. „De ziekmakende variant H5N1 is al twintig jaar aanwezig. Als het virus het kon, was het mogelijk al eerder op de mens overgesprongen.” Hij ziet wel een verschil met voorheen. „Het virus vinden we nu meer bij wilde dieren. Hoe vaker het overspringt naar zoogdieren, hoe groter de kans is dat het gaat muteren tot een variant die gevaarlijk wordt voor de mens. Dit is daarom wel een virus om in de gaten te houden.”

Prof. Marion Koopmans, de bekende viroloog van het Erasmus MC, acht het mogelijk dat er een levensgevaarlijke mix ontstaat tussen de vogelgriep en de varkensgriep. Dat zei ze eind vorige week in NRC. De Haan begrijpt haar zorgen. „Virologen zien het varken als een mengvat waar nieuwe virussen zich kunnen vormen. In dit dier vind je afstammingen van menselijke virussen en vogelvirussen. De Mexicaanse griep is zo ook ontstaan in 2009. Je wilt daarom voorkomen dat varkens geïnfecteerd raken met H5N1.”

Een combinatie van de vogelgriep met influenza, het virus dat bij mensen griep veroorzaakt, zou volgens De Haan ook gevaarlijk zijn. Om die reden krijgen kippenboeren van wie de kippen geruimd moeten worden, de griepprik aangeboden.