„Ik… eet… het… op… zegt… de… geit…” Aarzelend, met moeite, somt ze woord voor woord op. Met tussen elk woord een adempauze van enkele seconden. De juf wacht geduldig. Haar leerling moet het nog leren.  Klasgenootjes –de vinger bij het juiste woord– zitten elk met hun neus tussen de twee bladzijden geklemd. Het boek met Oekraïense liederen, gedichten en sprookjes voor leerlingen uit groep één en twee gaat over een geit, een kikker die kan toveren, en een jongetje en meisje die frambozen zo groot als meloenen mogen opeten.

Hier, in een vrolijk met posters van bloemen en vlinders versierd klaslokaal, ruim 10 meter onder het straatniveau, bevindt zich de fantasiewereld van het kind: vredig, alledaags, zonder al te veel zorgen – ondanks het gebrek aan daglicht en buitenlucht. Een contrast met de bovengrondse werkelijkheid: die van nachtelijke droneaanvallen, dagelijkse raketinslagen en af en toe inslaande zweefbommen.

Het is de reden waarom deze leerlingen les krijgen onder de grond. Zeker tijdens het Russische beleg van Charkiv –tussen februari en mei 2022– bleek bovengronds lesgeven te onveilig. Dus werd, na een korte hervatting van fysiek onderwijs tussen september 2021 en februari 2022, onlinelessen volgen voor scholieren uit de stad weer de norm, net als tijdens de coronapandemie. Sommige leerlingen, die inmiddels al voor het vijfde jaar naar school gaan, hebben nog nooit een klaslokaal vanbinnen gezien.

Impact

„Sociaal gezien heeft het gebrek aan contact met leraren en klasgenoten een enorme impact op het welzijn van leerlingen”, zegt Valeriy Shepel, adjunct-directeur van het plaatselijke departement van onderwijs. Daarom besloot het stadsbestuur van Charkiv in september 2023 in ondergrondse metrostations lokalen in te ruimen. „Een idee van onze burgemeester”, verduidelijkt Shepel.

De metro van Charkiv is groot genoeg, bleek al aan het begin van de oorlog. Tijdens het beleg van Charkiv herbergden de dertig metrostations van de stad in totaal 160.000 stadsbewoners. Op dit moment zijn zes metrostations ingericht als leslocaties. Van de ruim 55.000 leerlingen in Charkiv –voor de oorlog waren het er dubbel zo veel– krijgen er circa 9000 leerlingen fysiek les in metrostations. Ondertussen zoekt het stadsbestuur naar nieuwe ondergrondse leslocaties om het fysieke onderwijsaanbod uit te breiden.

Perron

Shepel laat de grootste ‘metroschool’ van Charkiv zien. Terwijl ook stedelingen gebruikmaken van  metrostation Universytet herbergt een van de langgerekte corridors naar de perrons nu acht tijdelijke klaslokalen. Naast de lokalen blijft een smalle gang over. Dat de noodlokalen zich ruim 10 meter onder de grond bevinden, is niet overdreven. Bovengronds, aan het Svobodyplein, staat het door een Russische S-300 raket verwoeste stadhuis. De ramen zijn uit de sponningen geblazen en met spaanplaten dichtgetimmerd.

In het metrostation zijn de zware kroonluchters uit het Sovjettijdperk vervangen door nieuwe verlichting die zo veel mogelijk daglicht nabootst. Een nieuw verwarmings- en ventilatiesysteem reguleert de temperatuur en luchtkwaliteit. En dankzij goede geluidsisolatie zijn langsrijdende metrostellen onhoorbaar vanuit de lokalen.

Het inruimen van klaslokalen op alleen al het metrostation kostte het stadsbestuur omgerekend zo’n 600.000 euro, vertelt Shepel. Een flinke kostenpost voor de stad die in 2022 bijna 1,5 miljoen inwoners telde, maar sinds het begin van de Russische invasie haar inwonertal en belastinginkomsten zag halveren. Scholing is bovendien niet het enige waar het stadsbestuur sinds 2022 extra geld voor moet uittrekken. Aan het herstel van de door Russische bommen beschadigde infrastructuur en bebouwing hangt ook een prijskaartje.

In metrostation Universytet krijgen circa duizend leerlingen twintig uur per week les. Een schoolplein is er niet. Kinderen kunnen drie ochtenden of middagen per week fysiek naar school, terwijl ze parallel de resterende tijd onlinelessen volgen. Ondanks het aanbod van metroscholen volgt echter nog altijd 87 procent van alle scholieren in Charkiv enkel online les, vertelt Shepel. „Als stadsbestuur proberen we zo veel mogelijk kinderen fysiek naar school te laten gaan.”

Psycholoog

Ring! De bel gaat. Kinderen stormen de smalle gang op, de trappen omhoog onder een muurschildering uit het Sovjettijdperk door langs de toegangspoortjes naar buiten. Achter in een wiskundelokaal blijft een dame zitten die achter een tafeltje aantekeningen maakt in een blocnote. „Een psycholoog”, wijst Shepel. „Zij houdt toezicht en checkt constant de mentale gezondheid van de scholieren.” Na drie jaar tussen de ontploffende bommen te leven, hebben veel kinderen last van angst en stress.

Werkt het ondergronds lesgeven? Ogenschijnlijk is het succesvol, zegt Shepel. „Een negatief effect van het ondergronds en het online lessen volgen is niet zichtbaar in de examenresultaten.” Toch spreekt Shepel over een noodzakelijk kwaad. „Ik zou willen dat het niet hoefde”, zegt hij over de ondergrondse pilot. „We zijn als stadsbestuur niet trots op onze ondergrondse scholen. Het is helaas bittere noodzaak om zo les te moeten geven. We kijken ernaar uit dat bovengronds lesgeven weer mogelijk is.”

Het stadsbestuur van Charkiv heeft besloten de metroscholen –ook al mocht er vrede komen– voor de toekomst gebruiksklaar te houden. „Rusland zal voor ons altijd een bedreiging blijven”, zegt Shepel. „Ruim 30 kilometer verderop is de grens”, wijst hij naar het noorden.

Nieuws in beeld

Toegangspoortjes in het metrostation Universytet in Charkiv. beeld Cees van der Wal

Leerlingen in een school in het ondergrondse metrostation Universytet in Charkiv. beeld Cees van der Wal

Lokalen in een gang in het ondergrondse metrostation Universytet in Charkiv. beeld Cees van der Wal