Kocirov (1967) is een bevlogen man die van aanpakken weet. „Met thuiszitten groeit geen graan”, citeert hij zijn grootvader in zijn nieuwbouwwoning in Voorhout. Boven de bank in de woonkamer hangen familiefoto’s – en twee kleurige schilderijtjes van het land waarmee hij zich diep verbonden weet en waar hij werd geboren: Macedonië.

„Ik woon afwisselend in Nederland en in Noord-Macedonië”, vertelt Kocirov, terwijl zijn zoon aan de keukentafel zaken voor het reisbureau afhandelt. „Meestal vertrek ik ergens in april naar Ohrid in Noord-Macedonië. Daar is ons hoofdkantoor gevestigd; vandaaruit begeleiden we reizen naar de verschillende Balkanlanden. We hebben zo’n twintig gidsen in dienst. Ik reis veel, ook met de auto. Soms heb ik het gevoel dat ik uit een koffer leef. Werken in de toeristische sector vraagt om een goede conditie. De wegen op de Balkan zijn ook niet altijd even perfect. In oktober keer ik dan terug naar mijn gezin in Nederland.”

Waar bent u opgegroeid?

„Ik ben geboren in Gabrovo, een klein dorp in het zuidoosten van Noord-Macedonië, aan de voet van een berg die de grens vormt met Bulgarije en Griekenland. Mijn vader woont er nog altijd. Het dorp ligt in een vruchtbare vallei waar veel groente en fruit wordt geteeld: tomaten, paprika’s, komkommers, kersen, watermeloenen, bramen, appels. Dankzij het sub mediterrane klimaat doen ook pinda’s, papaver, rijst en katoen het er goed. Het gebied leverde indertijd zo’n 20 procent van het voedsel in heel Joegoslavië. Mijn beide opa's waren herder. De ene woonde wat lager in de vallei; hij had ook koeien en geiten en hij handelde in paarden. De andere opa leefde met zijn schapen in de zomermaanden boven in de bergen en kwam dan maar zelden naar beneden. Als kind moest ik vaak naar hem toe om hem eten te brengen en schapenmelk op te halen. Beide opa’s deden ook wat aan landbouw.”

Komt u nog vaak in uw geboortedorp?

„De afgelopen jaren heb ik er een boerderij gebouwd voor kleinschalig agrotoerisme. Het is een accommodatie met zeven kamers waar gasten kunnen overnachten, mogen helpen met het bereiden van maaltijden en wandelingen of fietstochten kunnen maken. In mei openen we de boerderij. Daar wil ik ook met mijn gezin gaan wonen; het is mijn voorziening voor de oude dag. Dan is de cirkel rond: hier ben ik geboren en hier keer ik weer terug. We zijn al begonnen met de productie van biologisch voedsel. We verzamelen hazelnoten, paddenstoelen, bramen en kastanjes, alles wat God in de natuur laat groeien, en maken daar streekproducten van. Ik hoop dat dit kleinschalige project ook andere Macedoniërs zal stimuleren om terug te keren naar het platteland. Veel jonge mensen zijn vertrokken naar het westen van het land of zelfs naar het buitenland. In combinatie met toerisme kan de landbouw nog altijd een goede bron van inkomsten zijn. In onze postmoderne wereld zijn we de kleinschalige biologische voedselproductie wat kwijtgeraakt. Ik wil mensen in contact brengen met het goede dat de natuur heeft te bieden en hun herinneringen aan hun jeugd op het platteland teruggeven: de rust, het dorpsgevoel.”

Welke herinneringen koestert u zelf?

„De geur van het brood dat mijn oma bakte was heerlijk. En de kip met rijst die ze maakte was voor mij de lekkerste maaltijd. Die serveren we nu als welkom voor de gasten die op onze boerderij verblijven. Een kip werd vroeger niet zomaar geslacht. Als er iemand uit de stad op bezoek kwam, was dat een belangrijk moment. Dan werd de beste kip klaargemaakt. Naar die traditionele manier van leven willen we graag terug. Het is niet onze bedoeling om het eten van vlees te verbieden, maar het moet op een gezonde manier worden geproduceerd, zonder allerlei toevoegingen, in balans met de natuur.”

U groeide op onder het communisme…

„Joegoslavië was onder Tito geen streng communistisch land. Ik zou de maatschappij eerder liberaal communistisch noemen, een beetje westers. Mensen mochten er wat privébezit hebben of een eigen bedrijfje opzetten. Zeker vanaf de jaren zeventig was Joegoslavië behoorlijk vooruitstrevend en ontwikkeld. Andere communistische landen keken er jaloers naar. Toch hadden we het als gezin met vier kinderen niet breed. Mijn vader heeft nog een tijd als gastarbeider in Frankrijk gewerkt. Ik heb daar de eerste jaren van de basisschool gevolgd. We keerden terug toen ik een jaar of 7 was. Mijn vader werd elektricien op een socialistische onderneming buiten het dorp. Hij had daar een eigen woning en kluste in het dorp wat bij. Hij verbouwde ook wat voedsel.”

Lees ook

Naar de bronnen van het Meer van Ohrid

Welke opleiding kreeg u?

„Ik was een van de beste leerlingen op de basisschool, maar mijn vader kon geen vervolgstudie betalen. Daarom schreef ik mij in voor een militaire opleiding, want die was gratis. Zodoende vertrok ik op mijn veertiende naar Split in Kroatië, waar ik een beroepsopleiding bij de marine kreeg. Na vier jaar ging ik als onderofficier aan de slag op een marineschip: we moesten de grens met Italië bewaken. Soms waren we 15 dagen van huis. Inmiddels was ik getrouwd met Jasminka; we woonden in Sibenik, een kuststadje 80 kilometer ten noorden van Split. Daar is ook onze dochter Ines geboren.”

Wanneer ging het mis?

„In 1980 overleed president Tito. De Joegoslavische federatie viel in de jaren die volgden langzaam uiteen. Er waren deelrepublieken die zich wilden afsplitsen: Kroatië, Slovenië. Als beroepsofficier van het Joegoslavische leger werd ik in mijn eigen land als bezetter beschouwd. Het leger kwam tegenover Kroatische paratroepen te staan die voor onafhankelijkheid streden. Op een gegeven moment was het voor mij kiezen of delen: ga ik vechten tegen mijn buren of tegen mijn militaire collega’s? Die keus wilde ik niet maken. Ik heb mijn vrouw en dochter naar Macedonië gestuurd en ben toen het land ontvlucht. Dat was in 1991. Veel andere soldaten deden hetzelfde. Er reden touringcars langs routes door Oost-Europa waarop niet heel goed werd gecontroleerd. Het einddoel van onze bus was Brussel. Ik was van plan om naar Frankrijk te gaan, omdat ik daar eerder had gewoond. Maar een jongen in de bus haalde me over om naar Nederland te gaan. We zijn in Venlo uitgestapt, net over de grens. Liftend kwamen we een paar dagen later aan in een asielzoekerscentrum in Zwolle. Ik was van plan om naar Joegoslavië terug te keren als de oorlog was afgelopen. Maar het land dat ik verliet heb ik nooit meer teruggezien.”

Hoe verging het u in Nederland?

„De asielprocedure duurde zo’n vier jaar. Een halfjaar nadat ik hier was aangekomen kwamen mijn vrouw en dochter ook naar Nederland. Onze zoon Trajce is hier geboren. Het waren spannende en moeilijke tijden. We moesten vooral wachten, want werken mochten we niet. In die periode zijn we vijf keer verplaatst naar een ander azc. Intussen mochten we wel vrijwilligerswerk gaan doen. In Helmond werkte ik in een Joegoslavisch restaurant, in Zoetermeer in een pizzeria; mijn vrouw deed schoonmaakwerk in de keuken van het azc. Terwijl we beiden hoogopgeleid waren. In 1996 kregen we een permanente verblijfsvergunning en konden we een nieuwe start maken. Maar we waren al met al toch vier jaar van ons leven kwijt.”

Wat bent u daarna gaan doen?

„Nadat we een verblijfsvergunning hadden gekregen, mochten we een jaar de tijd nemen om te integreren. Maar dat vond ik niet nodig; de taal kende ik al. Ik ging werken en begon als monteur bij revalidatiehulpmiddelenbedrijf HartingBank. Mijn vrouw en ik wilden hard knokken om vanuit onze achterstandspositie als asielzoeker en allochtoon weer op ons eigen niveau terug te komen. Nadat we onze diploma’s hadden laten overzetten, kon ik aan de slag als beveiligingsbeambte in de gevangenis van Scheveningen. Mijn vrouw ging bij Gelatine Delft werken; zij was als scheikundige opgeleid. Omdat ik veel nachtdiensten draaide, ging ik studeren. Orthopedagogiek, want ik wilde in een jeugdgevangenis gaan werken. Vier jaar heb ik toen als sociotherapeut in Hoogvliet, de gevangenis bij Pernis, gewerkt. Daarna werd ik gevraagd om les te gaan geven aan moeilijk opvoedbare kinderen. Vervolgens heb ik nog tien jaar in Leiden geschiedenis en aardrijkskunde gegeven aan het Leonardo da Vincicollege; in Amsterdam had ik inmiddels de lerarenopleiding gevolgd. Geschiedenis en maatschappijleer vond ik altijd al boeiend en ik volgde de politieke ontwikkelingen op de voet.”

Hoe kwam u erbij om een reisbureau op richten?

„Na al die studies dacht ik: wat moet ik nu met mijn tijd doen? Als docent had ik in de zomermaanden ruimte om groepen naar Macedonië te begeleiden. Ik heb toen een reisbureau geregistreerd. Ik wilde graag iets terugdoen voor mijn land en mensen de goede en mooie kant ervan laten zien. Dat we niet zo barbaars zijn als men tijdens de Joegoslavië-oorlog wilde doen geloven. Macedonië is voor mij een soort moeder.”

Het land heeft een rijke geschiedenis. Alexander de Grote komt er vandaan…

„Exact! Maar het is ook een pijnlijke geschiedenis. Want sinds de dood van Alexander de Grote in de vierde eeuw voor Christus is Macedonië altijd bezet geweest. Pas in 1991 werd het weer onafhankelijk, waarbij felle discussies werden gevoerd over de vlag, de naam, de identiteit. Als volk zijn we feitelijk meer dan 2000 jaar lang mentaal en fysiek onderdrukt door de Ottomanen, de Byzantijnen, de Serviërs, de Grieken, de Bulgaren. We hebben geleden tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog.

Je kunt onze geschiedenis vergelijken met die van de slavernij, maar er is niemand die ons excuses komt aanbieden. Onze volksmuziek zit vol met tragiek en met de pijn van het verleden. Vanuit Macedonisch perspectief word je bijna gedwongen om na te denken over de geschiedenis. Wat is er gebeurd met je voorouders, waarom woon jij hier? En nog altijd worden we niet erkend in onze rechten. Als ik met vrienden in Griekenland praat, moet ik bijvoorbeeld altijd opletten dat ik het over Noord-Macedonië heb en niet over Macedonië, omdat een deel van Griekenland die benaming heeft. Het is pijnlijk dat je vanwege je identiteit zo alert moet zijn. Terwijl onze cultuur ouder is dan die van de Grieken en de Romeinen.”

Wat betekent het geloof voor de Macedoniërs?

„In Noord-Macedonië is het orthodoxe geloof dominant. Dankzij de apostel Paulus zijn de Macedoniërs, samen met de Armeniërs, de eersten geweest die het christendom als volk hebben omarmd. Hier ligt het epicentrum van het christendom, nergens anders vind je zo’n grote concentratie kerken en kloosters. Bij de Macedonische stad Ohrid is zelfs een vliegveld naar de apostel vernoemd; waar vind je zoiets? Het christendom zit de Macedoniërs in de genen, al lijkt het soms wat oppervlakkig. Voor hen is het geloof in God zo vanzelfsprekend dat ze er vaak niet eens over nadenken. Ook zonder Hem bij naam te noemen, is Hij in hun leven aanwezig. Hij is er, daar twijfelen ze niet aan. En ze accepteren de weg die God met hen gaat. Het is opvallend dat de Macedonische taal geen vloeken kent. Macedoniërs doen geen pogingen om Gods weg te begrijpen en ze roepen Hem niet ter verantwoording, hoe moeilijk de omstandigheden ook zijn. Voor niemand brandt de kaars tot de volgende ochtend, zeggen ze. Er komt altijd een moment dat de problemen voorbij zijn. Intussen zoeken ze steun, troost en houvast bij God. Zoals mijn opa het zei: „Je hoeft je niet te haasten. God heeft je stappen al geteld.””

Vasko Kocirov begeleidt van 11 t/m 18 juni een RD-lezersreis met Goed Idee Reizen naar Noord-Macedonië. Aanmelden voor 1 maart.
www.beleefenontmoet.rd.nl