De motor van de Toyota Land Cruiser gromt als de 4x4 de steile helling achter het Noord-Macedonische dorpje Lojane opklimt. Passagiers op de achterbank worden door elkaar geschud. Moeite heeft de onverwoestbare terreinwagen uit de jaren 90 er niet mee omhoog te rijden, beweert chauffeur Hesat Osmani. Maar vlot gaat het niet. Hooguit een gangetje van 15 kilometer per uur. In ieder geval sneller dan de vluchtelingen die hier geitenpaadjes nemen op weg naar de grens.

Driemaal daags trekken twee mobiele teams van het Rode Kruis vanuit hun humanitaire hulppost in Lojane eropuit: ’s ochtends, rond het middaguur en ’s avonds. De hulpverleners Hesat, Elez Osmani, Qamil Avdili en vandaag ook Aleksandra Ristovski surveilleren in de wildernis langs de grens om vluchtelingen hulp te bieden.
De achterbak van de 4x4 is gevuld met water, brood, ingeblikt vlees en dekens.

„Gisteren hebben we vijftig mensen van hulp voorzien”, zegt Elez. Hij laat op zijn smartphone een foto zien van een gezin met kinderen – een zoon in een rolstoel. „Zij klopten aan bij onze humanitaire hulppost in Lojane.” Vanmiddag heeft het team minder geluk. Geen vluchteling laat zich zien.

„Overdag schuilen vluchtelingen in het struikgewas voor de politie”, verklaart Elez. „Ze zijn bang opgepakt te worden. Agenten kunnen geweld gebruiken of dwingen hen terug te keren over de grens met Griekenland (pushbacks, CB). Gewoonlijk pikken we de meeste vluchtelingen in de ochtend of juist bij zonsondergang op.”

Ondervoed

Elez en collega Qamil zijn medisch opgeleid en verlenen eerste hulp aan zieke migranten die ze in de wildernis aantreffen. Elez: „Na dagenlange blootstelling aan de elementen zijn veel vluchtelingen ondervoed of ziek.”

In 2022 troffen hulpverleners van het Rode Kruis in Noord-Macedonië dertien lichamen van overleden migranten aan. De doodsoorzaak? Onderlinge moord, simpelweg gebrek aan medicatie of een ongeluk toen ze op een rijdende trein probeerden te springen in de hoop mee te liften over de grens met Servië.

Van de kant van de Noord-Macedoniërs hoeven vluchtelingen weinig hulp te verwachten. Wie hen helpt, wordt door de autoriteiten als smokkelaar beschouwd en kan gearresteerd worden. Ook voor de politie hebben vluchtelingen te vrezen. Zodra de autoriteiten migranten aantreffen, pakken ze hen op en brengen hen naar een zogenoemd transitkamp aan de Griekse grens. Vanuit dat kamp hebben vluchtelingen de optie terug te keren naar Griekenland, asiel aan te vragen of op eigen risico proberen verder te reizen naar de Europese Unie als ze erin slagen de grens opnieuw te overschrijden.

Bril

De Land Cruiser van het Rode Kruis stopt midden in het bos op de grens met Servië. Een koude najaarswind giert tussen de kaarsrechte stammetjes door. Of hier ook politie komt? „Bijna niet”, weet Elez. En dat weten de vluchtelingen ook. „Dit terrein is ruig en gevaarlijk: het is moeilijk om hier te komen.”

De met naalden bedekte grond ligt bezaaid met (plastic)afval: lege colaflessen, bemodderde gympen en opengetrokken conservenblikjes. Hesat raapt een etui van de grond. De brillen er nog in. Aleksandra: „Vluchtelingen gooien zoveel mogelijk weg voor ze de grens oversteken.”

Qamil wijst naar enkele dekens die verderop over de kale dennentakken gehangen zijn: „Daaronder hebben vluchtelingen geslapen. Mogelijk vannacht nog.” Geen comfortabele plek. Maar irreguliere migranten doen er nu eenmaal alles aan om de grens met Servië, zo’n 100 meter verderop, over te steken.

Waarom de vluchtelingen deze moeilijk begaanbare route nemen? Heel eenvoudig, zegt Elez: „Voor hen is dit het veiligste alternatief om de grens over te steken.” „Deze route is bekend onder vluchtelingen”, vult Aleksandra aan. „Andere routes zijn nog meer onbegaanbaar. En irreguliere migranten elkaar, ze hebben internet en navigatie en bij de Servische grens wachten smokkelaars hen op om hen verder van dienst te zijn. Het hele vluchtproces is georkestreerd.”

In de heuvels aan de overzijde van het dal waar Lojane ligt, wordt een zandkleurige streep land zichtbaar die door het glooiende landschap naar het noorden slingert: de grens. De strook wordt gemarkeerd door twee 5 meter hoge hekwerken direct achter elkaar. Bovenop een brede rol prikkeldraad. In augustus 2020 begonnen de Servische autoriteiten met de bouw van dit grenshek om de zuidgrens van hun grondgebied te „beschermen” tegen irreguliere migranten en zo te voorkomen dat vluchtelingen zouden proberen via Servië naar Europa te reizen.

Of het 15 kilometer lange grenshek mensen tegenhoudt, wagen de hulpverleners van het Rode Kruis te betwijfelen. Het zorgt er wel voor dat irreguliere migranten niet meer de relatief makkelijke route door het veld nemen. Dus zijn vluchtelingen aangewezen op de steile, beboste berghellingen ten westen van Lojane. Of ze springen vlak voor de grens op een rijdende trein – misschien wel de gevaarlijkste optie.

Rustoord

Op de route naar Europa zijn de autoriteiten overigens niet alleen vijand van de vluchtelingen, maar helpen ze ook. Sinds 2015 is er in het aan de grens gelegen Tabanovce een transitkamp; een plek waar migranten enkele dagen kunnen uitrusten. Ze krijgen voedsel, een bed, kunnen zich wassen en medische hulp is er ruim voorhanden. Grote humanitaire organisaties –zoals het Rode Kruis, VN-organisatie UNHCR en Terre des Hommes– hebben elk hun vertegenwoordiging op het terrein.
Op dit moment verblijven slechts acht migranten in het ‘rustoord’. Zeker nu het tegen de winter loopt, wordt het aantal migranten dat Tabanovce aandoet minder, zeggen hulpverleners in het kamp. Hoe anders was dat in maart 2016. Toen verbleven ruim 1500 migranten in het kamp. „Het was hier overvol.”

Zes Syriërs en twee Nepalezen verblijven nu in Tabanovce – allemaal jong en man. De Nepalese Bhagat is hier vijftien dagen geleden door de autoriteiten naartoe gebracht, nadat hij samen met zijn broer Narayan werd opgepakt. „Ik zei tegen de politie dat ik in de Europese landbouw wil werken. Ze antwoordden: Je mag daar niet werken. Je bent illegaal. Maar ik had geen optie om legaal te komen. Mij werd in de EU geen visum verstrekt.”

In gebroken Engels maakt Bhagat duidelijk dat hij nu geen andere optie heeft dan terug te keren naar zijn thuisland. De Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) bereidt zijn terugreis naar Nepal al voor – die wordt ook door de organisatie betaald. „Mijn familie kan ik niet meer onder ogen komen nu ik er niet in geslaagd ben de EU binnen te komen. Zij zullen dat niet accepteren. Het enige wat ik kan doen, is in de hoofdstad Kathmandu werk zoeken.”

Het is etenstijd. Net als de migranten zetten alle hulpverleners in het kamp zich aan de goulashsoep, aangevuld met witbrood en tomatenpartjes. Voor Bhagat en Narayan een van hun laatste maaltijden op Europees grondgebied – voorlopig dan. Voor de zes Syriërs niet. Zij vertrekken een dezer dagen, in een poging de verdere hindernisbaan naar de EU te nemen.