De Russen gaan regelmatig hun boekje te buiten in de oorlog in Oekraïne. De gruwelijke massamoord in Boetsja van maart 2022 staat menigeen nog helder voor de geest. Het Russische leger executeert de laatste maanden echter ook op steeds grotere schaal Oekraïense krijgsgevangenen. Een oorlogsmisdrijf. Want ook een oorlog is aan regels gebonden.

Nederland draagt zijn steentje bij aan het vastleggen van Russische oorlogsmisdaden. Sinds het begin van de Russische invasie in februari 2022 is vijf keer een forensisch team van de Koninklijke Marechaussee in Oekraïne geweest om te helpen bewijslast te verzamelen.

Defensie doneert nu een mobiel onderzoekslaboratorium van maar liefst dertien zeecontainers aan Oekraïne om oorlogsmisdaden vast te leggen, zo maakte het ministerie donderdag bekend. Met de donatie van dit zogeheten Joint Deployable Exploitation and Analysis Laboratory (JDEAL) zijn miljoenen gemoeid. Het exacte bedrag is vertrouwelijk.

Granaten

Het mobiele, ultramoderne laboratorium zit bomvol hoogwaardige apparatuur voor onder andere microscopisch en biometrisch onderzoek. „Rechercheurs kunnen vingerafdrukken maken, vloeistoffen analyseren, telefoons uitlezen en hulzen en granaten onderzoeken”, legt kolonel Luc van de Koninklijke Marechaussee uit. „Het doel is bewijslast van oorlogsmisdaden veilig te stellen.”

Met name het uitlezen van smartphones van Russische krijgsgevangenen of oorlogsslachtoffers is waardevol. „Veel Russen maken foto’s en video’s van hun militaire acties aan het front. Daarmee leggen ze regelmatig zelf oorlogsmisdaden vast.” Bovendien kunnen rechercheurs met het uitlezen van telefoons netwerken in kaart brengen.

Defensie transporteert het mobiele laboratorium op korte termijn naar Oekraïne. „Een kwestie van dagen, niet van weken”, zegt kolonel Luc. Een exacte datum kan de hoge militair niet geven. De Russen lezen mee. „Een omvangrijk militair transport van dertien vrachtwagens door Oekraïne trekt de aandacht. We kunnen een Russische aanval of sabotageactie daarom niet uitsluiten.”

„De Oekraïners bouwen een soort dorp door de dertien zeecontainers aan elkaar te koppelen”, legt projectofficier Luc uit. Het lab biedt plaats aan twintig tot dertig onderzoekers. Nederland heeft de afgelopen weken acht Oekraïense onderzoekers opgeleid op de Sergeant-majoor Scheickkazerne in Soesterberg. „Het opleidingsniveau van de Oekraïners is goed. Ze weten aan welke knop van de microscoop ze moeten draaien.”

JDEAL, een samenwerkingsverband van Nederland, België, Duitsland, Spanje, Frankrijk, Italië, Luxemburg, Hongarije, Oostenrijk, Portugal, Zweden en Noorwegen, beschikt over twee mobiele labs. Het gedoneerde lab dateert nog uit de tijd van de ISAF-missies in Afghanistan, waarbij militairen in Kamp Holland onderzoek deden naar bermbommen van de taliban. Defensie vervangt het gedoneerde lab door een nieuw.

Het mobiele onderzoekslaboratorium krijgt een vaste, geheime plek in Oekraïne. Kyiv kiest ervoor het lab niet naar het front te brengen, maar bewijslast van het front naar het lab. „De onderzoekers zijn geen militairen die gewend zijn met geweld om te gaan”, legt Luc uit. „Oekraïne moet bewijsmateriaal onder politietoezicht vervoeren, zodat er onderweg niet mee kan worden geknoeid en daardoor niet meer rechtsgeldig is in rechtszaken.” Gesneuvelde militairen of omgekomen burgers bij wie een vermoeden van oorlogsmisdaden bestaat, worden niet in het lab onderzocht, maar in mortuaria. „Verplaatsen van dode lichamen is niet wenselijk.”

Groot belang

Onderzoekers van het Hon. Prof. M. S. Bokarius Forensic Science Institute gaan gebruikmaken van de Nederlandse donatie. Ook nieuwe lichtingen Nederlandse marechaussees kunnen het lab gebruiken als uitvalsbasis. „Nederland is gespecialiseerd in digitaal recherchewerk, zoals het uitlezen van telefoons. Oekraïne is daar minder bedreven in”, zegt de kolonel.

Oekraïne werkt aan ruim 10.000 rechtszaken over Russische oorlogsmisdaden. Niet alleen bij het Oekraïense OM, maar ook bij het International Criminal Court (ICC), het internationaal strafhof in Den Haag. Onderzoek naar Russische schendingen van het internationaal recht is van groot belang, benadrukt kolonel Luc. „Als internationale gemeenschap kunnen we niet accepteren dat Rusland op grote schaal oorlogsmisdaden pleegt tegen burgers en militairen. Nederland hecht, als land van recht en vrede, grote waarde aan onderzoek naar overtreding van het internationaal recht.”