Column (ds. J. Belder): Hardnekkig antisemitisme
„Het enige bezwaar tegen de Jood is… dat hij bestaat. Dat is pas echt haat”, aldus de hervormde theoloog dr. K. H. Miskotte (1894-1976) in 1945. Beter kunnen duizenden jaren Joods leven niet worden samengevat. De predikant van de Amsterdamse Westerkerk, ds. H. A. Visser, refereerde er later nog eens aan voor de NCRV-microfoon. „Vindt u het niet onbegrijpelijk dat iedere Jood alleen maar door zijn ”er zijn” in deze wereld de ergernis opwekt van iedereen?”
Beide uitspraken schoten mij weer te binnen bij een bezoek aan Sjoel Elburg, een boeiend verhalenmuseum over Joods leven ter plaatse. Knap om met uitsluitend vrijwilligers in een beperkte ruimte zo veel hoogwaardige informatie te bieden. Met Elburgse vrienden bezochten wij de tentoonstelling ”Christendom en antisemitisme”. Een besliste aanrader. Zeker voor jongeren. Ook dit is onderdeel van onze culturele geschiedenis. ”Onze”, vanwege de link met het christendom.
Na Elburg twijfel ik wel aan de ”Joods-christelijke” wortels waar onze samenleving prat op gaat. Dat ”Joodse” zal eerder met het Oude Testament te maken hebben dan met het Joodse volk van daarna.
Joodse geschiedenis is doordrenkt van Kristallnachten, razzia’s, getto’s, genociden. Allemaal explosies van haat en minachting. Dat brengt de expositie in Elburg loepzuiver in beeld. Voor alle duidelijkheid: antisemitisme is de verzamelterm voor alle vormen van anti-Joods denken en doen.
De kerk heeft daarbij geen schone handen gehouden. Joden werden als een beklagens- en minderwaardig ras gezien. Ze hadden zich immers vergrepen aan Christus. Leidende theologen als Augustinus lieten een heel ander geluid horen. Maar toen in de veertiende eeuw de pest door Europa raasde was het hek van de dam. De beschuldigende vinger wees naar de Joden. Ze werden uit steeds meer landen verdreven en waar ze wel werden getolereerd (in Frankrijk pas na 1789!) bekeek men hen met argusogen en waren ze van veel functies uitgesloten.
Nederland was na Frankrijk een van de eerste landen waar Joden volledige burgerrechten kregen. Maar de negatieve stereotypen hielden hardnekkig stand. „Joden zijn onbetrouwbaar, sluw, bedrieglijk, op macht uit.” Angst voor Joodse invloed bleef lang doorwerken, zelfs bij Abraham Kuyper en ds. Kersten. Vandaag klinken antisemitische spreekkoren uit duizenden kelen in voetbalstadions, onlangs nog bij ”de klassieker” Feyenoord–Ajax. Antisemitisme is altijd akelig dichtbij.
Sjoel Elburg snijdt een belangwekkend thema aan. Haast u voor een bezoek (dat kan tot januari) en koop en lees ook het bijbehorende boek van Bart Wallet.
