In zijn artikel ”Geef leerlingen ruimte om te groeien, niet om te wedijveren” (RD 11-11) en de nadere toelichting op zijn visie (RD 9-12) uit Machiel Karels terechte kritiek op het huidige onderwijssysteem. Hij wijst op de eenzijdige nadruk op cognitieve prestaties en het feit dat het leerstofjaarklassensysteem niet strookt met de natuurlijke ontwikkeling van kinderen. Karels pleit voor gepersonaliseerd leren, flexibele groeperingen en een focus op leerpotentieel, oplossingen die vooral het systeem raken. Herbergzaam onderwijs stelt juist niet het systeem centraal, maar de houding van leraren en de cultuur in de school.

Lees ook

Geef leerlingen ruimte om te groeien, niet om te wedijveren

Lees ook

Ruimte om te groeien niet hetzelfde als individualisme

Vertrekpunt

Herbergzaam onderwijs is geïnspireerd door de opdracht uit Hebreeën 13:2: „Vergeet de herbergzaamheid niet, want hierdoor hebben sommigen onwetend engelen geherbergd.” De essentie van herbergzaam onderwijs bestaat uit het erkennen en waarderen van gaven, gecombineerd met een houding van dienen en ontvankelijkheid. Deze waarden worden zichtbaar in de manier waarop leerlingen worden benaderd, maar ook in de omgang van directies met hun personeel en de samenwerking tussen collega’s.

Wanneer de individuele leerbehoeften van leerlingen vooropgesteld worden, is er het risico dat de vergelijking en wedijver die Karels wil tegengaan op de loer blijven liggen. In herbergzaam onderwijs is niet de leerbehoefte van het kind, maar de veiligheid van leerlingen en leraren het vertrekpunt. Goed onderwijs begint met de bereidheid om elk kind en elke collega onvoorwaardelijk te accepteren en te steunen, zodat de school een plek is waar iedereen zich welkom en veilig voelt en ruimte ervaart om kwetsbaar te zijn en fouten te maken. Alleen wanneer aan die fundamentele menselijke behoefte aan veiligheid voldaan wordt, kunnen leerlingen en leraren leren en zich ontwikkelen.

Eigen gaven

Herbergzaam onderwijs ziet de school als een gemeenschap waarin iedereen nodig is. Alle kinderen, hoe verschillend ook, horen erbij en zijn onmisbare schakels in de groep. Datzelfde geldt voor de leerkrachten: ook bij hen zijn veiligheid en erkenning een eerste behoefte, die aan de basis ligt van de professionaliteit. Ieder teamlid brengt eigen gaven mee die bijdragen aan het floreren van de gemeenschap. Daarbij is het geheel meer dan de som der delen.

Gemeenschap zijn betekent niet dat de individuele ontwikkeling uit het oog wordt verloren. Integendeel, goede herbergiers zijn leerkrachten die betrokken zijn op wat elke leerling nodig heeft en die beschikken over de pedagogische en didactische vaardigheden om leerlingen verder te helpen, ondersteund door moderne middelen waar dat zinvol is. Tegelijkertijd wordt de persoonlijke ontwikkeling van een leerling nooit los gezien van de groep. Het op elkaar wachten of elkaar helpen biedt kansen om geduld en omzien naar elkaar te oefenen. Het werken aan individuele doelen moet daarnaast in balans blijven met werken aan groepsdoelen, zodat de groep niet versplintert.

Samen zoeken

In het huidige onderwijssysteem is er veel aandacht voor wat er ”mis” is met kinderen en voor het (extern) ”repareren” daarvan. Herbergzame scholen laten zich juist niet leiden door de beperkingen van leerlingen, maar door hoge verwachtingen van het pedagogische klimaat. In de praktijk kunnen de beperkingen wel voor stress zorgen bij leerkrachten en bij de groep. Met name externaliserend gedrag, waarbij leerlingen op een extreme manier hun emoties uiten, is een lastige uitdaging. In plaats van leerlingen te verwijzen naar een andere vorm van onderwijs doen ‘herbergiers’ echter moeite om met collega’s over de frustratie te praten, samen te zoeken naar wat de leerling helpt en de last te verdelen. Ook de groep en de ouders kunnen hierbij betrokken worden.

Veerkrachtig team

Het reguliere onderwijs kan veel leren van de intensieve samenwerking en het groepsdoorbrekend werken in het speciaal onderwijs. Wisselende groepssamenstellingen zouden ook in de gewone basisschool kunnen helpen om beter tegemoet te komen aan wat leerlingen nodig hebben. Er is echter geen blauwdruk voor de vormgeving van herbergzaam onderwijs. Een sleutel ligt bij een veerkrachtig en wendbaar team, met vertrouwen in wat het samen kan. Zo’n team is in staat om op zoek te gaan naar wat werkt voor de eigen populatie en in de eigen context. Omdat er voortdurend nieuwe vragen en ontwikkelingen zijn, is dit een doorlopend proces. In de achterban zijn er prachtige voorbeelden van scholen die hier actief mee aan de slag zijn. Hoewel dit niet zonder uitdagingen gaat, biedt het een inspirerend en hoopvol perspectief.

De auteurs zijn onderzoekers bij het lectoraat Herbergzaam onderwijs van Driestar Hogeschool. Bram de Muynck is lector en hoogleraar christelijke pedagogiek, Lydia van Hartingsveldt is docent-onderzoeker, Jacolien Boer is onderwijsadviseur en projectleider van het lectoraat.