Het boekje, geschreven door meerdere deskundige auteurs, start met een verhelderende bijdrage van theoloog Henk Post. Hij legt de tragiek bloot die vaak schuilt achter de doodswens van een oudere. Het gaat zelden over het voltooien van een rijk gevuld leven, maar over het ervaren van eenzaamheid en marginalisering.

Ook de dubbelzinnigheid in de doodswens wordt scherp beschreven. De desbetreffende ouderen willen sterven én ze stellen het moment uit. Ze treffen voorbereidingen om te sterven én maken plannen voor de toekomst. De hartenkreet is meestal niet: „Ik wil dood”, maar: „Zó kan ik niet leven.” Het recente onderzoek van Els van Wijngaarden (universitair hoofddocent en onderzoeker aan de Universiteit voor Humanistiek) naar de doodswens bij voltooid leven, in opdracht van het kabinet, onderstreept dit.

Het hoofdstuk van Post geeft de belangrijkste les van het boek kernachtig weer. Als ouderen vragen om te sterven, vra- gen ze ook om iets anders –misschien wel júíst om iets anders– namelijk aandacht, liefde, zorg en medemenselijkheid.

Een belangrijk thema betreft het pastoraat van de kerk rond voltooid leven. Ds. Bert van Veluw belicht wat hem als gemeentepredikant opvalt. Hij wijst op de verwarring die ontstaat nu de zelfgekozen dood een optie is geworden. Zelfbeschikking als last. Doorleven is niet meer vanzelfsprekend en mensen krijgen het gevoel dat er een keuze moet worden gemaakt.

Herkenbaar

Het is goed om te constateren dat voltooid leven ook onder kerkmensen herkenbaar is, zelfs als zij nooit voor euthanasie zouden kiezen. Van Veluw roept de christelijke gemeenschap ertoe op een contrastgemeenschap te vormen, die vanuit het geloof in Christus met de diepste pijn van mensen meeleeft.

Leerzaam is de juridische context, geschetst door advocaat Bart Bouter. Steeds vaker vat de gedachte post dat euthanasie een recht zou zijn. Euthanasie is echter strafbaar, evenals hulp bij zelfdoding. Euthanasie is alleen dan niet strafbaar als een arts de handeling uitvoert en er voldaan wordt aan zorgvuldigheidseisen.

Bouter belicht de achterliggende waarden van de euthanasiewet. De ene waarde is die van bescherming van het menselijk leven. De andere waarde is die van het respecteren van de wens om op een waardige manier te sterven. Tussen deze twee waarden dient een arts zijn weg te vinden.

Bouter toont hoezeer de bepalende begrippen ”uitzichtloos en ondraaglijk lijden” inmiddels zijn opgerekt. Terecht waarschuwt hij ervoor dat op het moment dat voltooid leven ook een route voor euthanasie wordt, iedereen die route zal nemen en niet de route waarbij een arts beoordeelt of er sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden.

Diverse invalshoeken

Het mooie aan dit boekje zijn de diverse invalshoeken. Zo bespreekt filosoof Maarten Verkerk de vraag hoe we vanuit een christelijke levensbeschouwing aankijken tegen voltooid leven, in onderscheid tot andere levensbeschouwingen. Hij plaatst dit thema in een tijd waarin de mens de verbinding met God en medemens heeft verbroken.

Vergelijkbare Bijbelse noties vinden we bij de theologen Wim de Bruin en Kees van der Kooi.

Waardevol is de bijdrage van arts Alfred Teeuw over situaties waarin beter van medische behandeling kan worden afgezien, ook al brengt dit de dood dichterbij.

De ontwikkelingen rond euthanasie tonen een hellend vlak. Theo Boer, hoogleraar ethiek, windt daar geen doekjes om als hij schrijft over het faciliteren van de dood door de overheid.

Kanttekening

In dat licht besluit ik met een kanttekening. Het constateren van dit hellend vlak mag niet leiden tot moedeloosheid. De principiële inzet van christenen is niet afhankelijk van succes. Christenen zijn geroepen tot belijden, ook als dat onbegrip oplevert. Dit betekent ook eerlijk spreken over de verlorenheid die wacht voor hen die in zonde en zonder God sterven (Jesaja 30:10).

Deze notie ontbreekt in dit boekje. Dat fijngevoeligheid hier gepast is, is duidelijk. Deze notie negeren, is echter geen daad van barmhartigheid. Dit aspect verdient nadere overweging.

12 artikelen over voltooid leven, Henk Post en Bert van Veluw (red.); uitg. KokBoekencentrum; 133 blz.; € 13,99