De Tweede Wereldoorlog eindigt voor Hiroo Onoda in 1974. Bijna 29 jaar na de capitulatie van zijn land komt de Japanse militair uit het oerwoud in een snel veranderde wereld.
Het is slechts 112 pagina’s dun, het boek waarin filmregisseur Werner Herzog de missie van de Japanse soldaat Hiroo Onoda beschrijft. Op 26 december 1944 krijgt deze 22-jarige militair de opdracht om het eiland Lubang in de Filipijnen te verdedigen. Lubang, ruwweg half zo groot als Ameland, is voor de Japanners van belang omdat dit eiland een springplank vormt voor een toekomstige invasie van de Filipijnse hoofdstad Manilla. Lubang heeft een vliegveld en de oorlog heeft laten zien dat vliegtuigen van essentieel belang zijn bij de strijd in de Stille Oceaan. En een eiland is tenslotte een onzinkbaar vliegdekschip.
De oorlog verloopt voor de Japanners niet goed en de Amerikanen naderen Lubang. Aan Onoda de opdracht om het eiland te verdedigen door middel van guerrillatechnieken. De overige Japanners zullen zich „strategisch terugtrekken” en met versterkingen terugkomen. Tot die tijd moet Onoda het leven van de Amerikanen zuur maken.
De resterende maanden van de oorlog verlopen chaotisch voor het Japanse leger op Lubang. Herzog beschrijft hoe Onoda, samen met zijn ondergeschikte Shimada, af en toe verdwaalde Japanse soldaten tegenkomt. Twee van die soldaten sluiten zich bij de guerrilla’s aan. In de jaren die volgen, leven de mannen van wat het eiland hun biedt. Dat gaat soms ten koste van de Filipijnse bevolking. Exacte cijfers zijn niet bekend, maar Onoda en zijn mannen doden zeker tien eilanders en mogelijk zelfs dertig. Tot moedeloosheid van de Filipijnse bevolking en overheid, die machteloos staan tegenover de geoefende woudbewoners.
Flarden
Veel details kloppen, veel kloppen er niet, schrijft Herzog over zijn boek. Dat is volgens de schrijver ook niet van belang. Het verhaal van Onoda gaat volgens hem over iets anders.
Dat andere gaat over de periode na de Japanse capitulatie op 2 september 1945. Niet Onoda’s missie, maar Onoda’s visie op de wereld staat in het boek centraal. Die wereld verandert, maar Onoda ziet slechts flarden van die veranderingen omdat hij afgesloten van de wereld leeft.
Ondanks die afzondering houdt Onoda de kalender goed bij. Zo vliegen er in 1950 veel Amerikaanse vliegtuigen naar het westen. Volgens Onoda een teken dat de oorlog zich die richting op verplaatst. Hij weet niet dat die vliegtuigen een nieuwe oorlog tegemoet vliegen: de Koreaoorlog. Als jaren later, in 1965, nog grotere vliegtuigen in nog grotere formaties overvliegen, denkt Onoda dat de oorlog alleen maar groter wordt. Maar ook die vliegtuigen vliegen een nieuwe oorlog tegemoet: de Vietnamoorlog.
Door de jaren heen proberen Filipijnen en Japanners op verschillende manieren Onoda ervan te overtuigen de wapens neer te leggen. Hij vertrouwt deze oproepen echter niet. Wanneer Filipijnen Japanse kranten op verschillende plekken in het oerwoud neerleggen, leest Onoda deze kranten kritisch. De Japanse samenleving heeft sinds de oorlog een metamorfose ondergaan en het consumentisme heeft ook deze maatschappij bereikt. De vele advertenties in de kranten doen Onoda vermoeden dat deze bewust zijn geplaatst om het echte nieuws te censureren. Want „niemand kan zoveel spullen kopen.” Daarnaast wil Onoda zijn belofte om stand te houden, trouw blijven.
Vruchteloos
In 1974 stuit de militair op de 24-jarige Japanse avonturier Norio Suzuki. Onoda voert inmiddels een eenzame strijd. Tijdens zijn 29-jarige missie lieten twee metgezellen het leven en gaf een derde zich over. Ontdekkingsreiziger Suzuki zocht Onoda op eigen houtje, nadat Japanse autoriteiten verschillende vruchteloze pogingen ondernamen om Onoda uit de jungle te halen.
Onoda weigert te geloven dat de oorlog voorbij is. Hij eist daarom dat een van zijn oude officieren hem persoonlijk opdraagt de wapens neer te leggen. Suzuki reist terug naar Japan om te zoeken naar een leider van toen. Dat lukt; de 88-jarige Yoshimi Taniguchi, die zijn militaire functie lang geleden ruilde voor een baan als boekhandelaar, reist met Suzuki af naar het eiland Lubang om Onoda te bevelen zijn wapens neer te leggen. Op 9 maart 1974, bijna 29 jaar nadat Japan capituleerde, staakt Onoda zijn strijd.
Doorrazen
Hoewel de schrijver het niet uitdrukkelijk noemt, legt Herzog regelmatig de nadruk op de thematiek van het vervliegen van de tijd. Daar waar de wereld doorraast, met overvliegende vliegtuigen op weg naar een nieuwe oorlog, hebben Onoda en de plaatselijke bevolking van Lubang hun eigen problemen. En uiteindelijk vervagen ook die problemen weer. Dat besef maakt een mens klein.
De lezer blijft een toeschouwer in dit verhaal en kan de gedachten van Onoda niet lezen. Dit zorgt ervoor dat de schrijver veel aan de verbeelding overlaat. En juist dat maakt ”Het schemeren van de wereld” een boek dat blijft hangen.
Boekgegevens
”Het schemeren van de wereld”, Werner Herzog; uitg. De Arbeiderspers; 112 blz.; € 22,99
