Hoe moet christen zich tot FVD verhouden?
Forum voor Democratie (FVD) lijkt steeds meer te radicaliseren. Intussen verspreidt de partij conservatieve standpunten die het goed doen bij nogal wat mensen in reformatorische kring. Hoe zouden christenen zich tegenover populisten moeten verhouden?
Weer zorgen FVD-Kamerleden voor commotie. Het voltallige kabinet verliet vorige week de zaal toen FVD-leider Baudet leek te suggereren dat minister Kaag een spion is vanwege haar studie aan het St. Antony’s College in Oxford.
FVD-Kamerlid Pepijn van Houwelingen tweette afgelopen weekend een bewerkte foto waarop de ministers Ernst Kuipers (Volksgezondheid) en Karien van Gennip (Sociale Zaken) de nazivlag hesen. In werkelijkheid ging het om een vlag die het belang van zogeheten SDG’s (sustainable development goals, duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties) moest benadrukken.
Intussen weet Baudet kennelijk menig christen te bekoren. Zo prees de FVD-leider in zijn bijdrage tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen mensen die zich afhankelijk weten van God en beseffen dat ze niet alles zelf in de hand hebben. Ook hekelde hij „mondiale elites” die het „heteroseksuele gezin als natuurlijke, ja zelfs biologische basis van de samenleving” zouden willen teniet doen. Verder kritiseerde Baudet de euthanasiepraktijk en de „lhgtqi-gekte.”
Zouden christenen afstand moeten houden van populisten zoals Baudet, bijvoorbeeld vanwege complottheorieën en antisemitische uitingen binnen zijn partij?
Bij Jan Schippers, directeur van het Wetenschappelijk Instituut voor de SGP, leeft er een „heel dubbel” gevoel over FVD. „In zekere zin is FVD een bondgenoot van de SGP. Het spreekt me aan dat Baudet lijnrecht ingaat tegen de seculier-liberale hoofdstroom die de Nederlandse politiek helaas domineert. Die hoofdstroom staat diametraal tegenover het christelijk geloof. Seculiere liberalen ondermijnen het klassieke huwelijk en gezinsleven en propageren abortus en voltooid leven.”
Schippers ziet „wel wat” overlap tussen FVD en SGP. „Net als FVD hebben ook wij grote moeite met globalisme en een grotere macht van de Europese Unie. SGP-leider Van der Staaij gebruikte vorige week in de Tweede Kamer daarom het beeld van de toren van Babel. Net als FVD wil de SGP dat de VN ons het genderdenken niet door de strot duwt. Net als FVD waren ook wij kritisch op coronomaatregelen. Denk aan vergaande regels voor kerkdiensten. Wij benadrukten dat je kerk en kroeg niet op één lijn kunt stellen en de menselijke maat in de gaten moet houden.”
Vals
Aan de andere kant voelt de SGP-ideoloog zich „erg vervreemd” van FVD. „De toon die de partij aanslaat, is behoorlijk vals gaan klinken. FVD-politici tonen weinig respect voor instituties en mensen met andere opvattingen. FVD-Kamerlid Van Houwelingen mag best kritiek hebben op duurzaamheidsdoelen van de VN, maar wakkert alleen maar polarisatie aan door met een nazivlag te koketteren. Daarmee gaat hij een basale grens over, want je mag je politieke tegenstander niet demoniseren. Ieder mens is beelddrager van God, hoezeer hij of zij ook andere ideeën heeft dan jij.”
Grote moeite heeft Schippers met „de complottheorieën die welig tieren” binnen FVD. „Ik krijg de indruk dat de partij uit is op het creëren van chaos. Als christenen daarin zouden meegaan, spelen ze als het ware de grote tegenstander, satan, in de kaart. FVD doet het bijvoorbeeld voorkomen alsof corona niet erger is dan een griepje en dat de autoriteiten met coronamaatregelen de burgers volledig onder controle willen krijgen. FVD’ers nemen zo een loopje met de waarheid. Als het goed is, zijn christenen mensen van de waarheid. Dus zouden ze niet mogen zwijgen als bijvoorbeeld Baudet of iemand als Trump onwaarheden spreekt.”
Geloofwaardigheid
SGP’ers moeten ervoor oppassen om „op schoot” te gaan zitten bij FVD, zegt Schippers. „De SGP moet haar geloofwaardigheid niet te grabbel gooien. Mensen uit reformatorische kring kunnen redeneren: „De tegenstander van mijn tegenstander is mijn medestander. Heel goed dat FVD tekeer gaat tegen partijen als D66 en GroenLinks.” Maar als je zo eenzijdig denkt, loop je het grote risico van je Bijbelse beginselen af te drijven. We moeten bedenken dat populisten de mens uiteindelijk op zichzelf terugwerpen.”
Prof. dr. A. Huijgen, hoogleraar dogmatiek aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU), zegt in zekere zin te kunnen begrijpen dat orthodoxe christenen gecharmeerd zijn van standpunten van FVD. „Die partij benadrukt dat traditie belangrijk is en toont zich cultureel conservatief in bijvoorbeeld het genderdebat. Christenen redeneren dan: „FVD’ers zijn onze bondgenoten. Zij durven het verhaal dat wij christenen niet verkocht krijgen tenminste nog uit te dragen.” Nu FVD extremer is geworden, vind ik het wel veel lastiger om begrip te hebben voor sympathie voor die partij.”
Zelf wil Huijgen vooral afstand houden van Baudet en de zijnen. Grote moeite heeft de theoloog met het „polariserende wij-zij-denken” dat FVD volgens hem uitdraagt. „Sommige reformatorische christenen gaan erg makkelijk mee in het zwart-witverhaal van Forum voor Democratie: de elite tegen het volk. Zo’n tegenstelling maken is niet vruchtbaar en het is intellectueel lui. Sommige orthodoxe christenen zien de wereld in de verkeerde richting veranderen en lopen het gevaar om alleen maar hun stekels op te zetten en zich terug te trekken in hun eigen getto’s. Ik heb bijvoorbeeld de indruk dat in de Biblebelt relatief veel Nederlandse vlaggen op zijn kop hangen. Waar is dan ineens de Bijbelse opdracht om respect te hebben voor de overheid gebleven?”
Huijgen vindt het „verschrikkelijk” dat FVD-Kamerlid Van Houwelingen een tweet met een nazivlag gebruikte om kritiek te uiten op bewindslieden. „FVD’ers gaan zichzelf steeds meer overschreeuwen om nog aandacht te krijgen.”
Dat Baudet in zijn speech vorige week welwillend sprak over mensen die zich afhankelijk weten van God, maakt op Huijgen niet zoveel indruk. „Als Baudet de naam van God gebruikt, wil dat niet zeggen dat hem christelijk beleid voor ogen staat. We moeten ons geen zand in de ogen laten strooien. Uiteindelijk sta je met de retoriek van Baudet met lege handen.”
Prof. Huijgen bepleit „broodnodige nuance” in gevoelige debatten. „Neem het genderdebat. Bedenk dat er écht mensen zijn die zich niet thuis voelen in hun lichaam. Laten we ervan uitgaan dat ook de seculiere medemens een bepaalde wijsheid kan bezitten. De boze buitenwereld is niet altijd zo boos. De ander is nooit alleen maar je vijand, ook je naaste.”
Bedenkelijk vindt de theoloog dat nogal wat behoudende christenen aanhaken bij het verhaal van FVD dat instanties als de EU onheil brengen. „FVD bepleit nationalisme en doet aan populisme. Een partij als de SGP schurkt daar soms tegenaan. SGP-leider Van der Staaij vergeleek vorige week de torenbouw van Babel met een gebouw van de Europese Unie. Dat vind ik een vergelijking die niet past. De Reformatie was bepaald geen nationale beweging, en de Europese Unie begon als een christendemocratisch project. Europa in zijn geheel is beduidend minder seculier dan Nederland. Zeker nu Rusland Oekraïne is binnengevallen, is Europa hard nodig voor onze veiligheid. Als we vooral negatief spreken over Europese samenwerking, spelen we Poetin in de kaart.”
Vijanddenken
In zijn speech vorige week noemde Baudet Rusland een „land met een sterk besef van nationale identiteit, met een realistische benadering van buitenlandse politiek en een viriele (manmoedige, JV) mannelijke leider waartegen de verwijfde, niet zelden seksueel deviante (afwijkende, JV) politici van het Westen schril afsteken.” Huijgen: „Ook wat betreft de oorlog in Oekraïne winkelt Baudet enorm in zijn alternatieve feiten. In zijn toespraak in de Tweede Kamer citeert Baudet haast woordelijk uit een interview met de FVD-adviseur John Laughland, een spreekbuis van Poetin. Dat vind ik zorgelijk.”
Een van de meest verontrustende kenmerken van een populistische partij als FVD is het „vijanddenken”, zegt Trineke Palm, directeur van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie. „Het fundamentele probleem is dat veel populisten het volk tegenover de elite plaatsen. Wij tegenover zij. Het ontbreekt de populisten vaak aan een basaal respect voor instituties. Dus populisme past niet bij het christelijk-sociale denken. Ik zie vooral verschillen tussen de ChristenUnie en FVD, en niet zozeer overeenkomsten.”
De ene populist de andere niet is, tekent Palm aan. „De gereformeerde voorman Abraham Kuyper wordt ook wel getypeerd als populist. Maar ik zie hem meer als de man die zich inzette voor de emancipatie van de zogeheten kleine luyden, dus de gewone burgers.”
Uiteraard mogen burgers en politici „radicaal en kritisch” zijn jegens de overheid, zegt Palm. „Als slachtoffers van de Toeslagenaffaire alle vertrouwen in de overheid hebben verloren, kan ik dat goed begrijpen. Maar het probleem met FVD is dat fundamenteel wantrouwen richting de overheid als een rode lijn door het optreden van die partij loopt. Waarbij dan de elite zou worden vertegenwoordigd door Den Haag, de grachtengordel en de zogeheten mainstreammedia. Populisten trekken de integriteit van andersdenkenden voortdurend in twijfel. Dat vind ik bezwaarlijk.”
Als populistische partijen al opkomen voor de beschermwaardigheid van het leven. maakt ze dat nog niet tot christelijke partijen, benadrukt Palm. „Ik zie bij FVD hooguit een cultuurchristendom zonder Jezus. Je moet een partij niet beoordelen op een paar losse, christelijk klinkende citaten. Veel belangrijker is om de totale mensbeschouwing van een partij onder de loep te nemen. Het is belangrijk dat politici worden gekenmerkt door deugden als gematigdheid en betrouwbaarheid. Ik zie populisten helaas niet hoog op die punten scoren.”
Geen messias
„Heel mooi.” Zo noemt de Rhenense SGP’er Mathijs van der Tang een uitspraak vorige week van FVD-leider Baudet waarin hij min of meer burgers prijst die zich afhankelijk weten van God. „Ik zou dit soort conservatieve zinnen vaker willen horen in de Tweede Kamer. Die klinken veel beter dan links-liberale en progressieve geluiden.”
Van der Tang vindt dat FVD „wel een aantal goede standpunten heeft.” „Ik zie Baudet niet als een soort messias en blijf een rasechte SGP’er. Toch ben ik blij dat naast de SGP een seculier-conservatieve partij als FVD conservatieve standpunten uitdraagt, bijvoorbeeld wat betreft abortus. Ik denk dat FVD vaak de deur opent voor seculier denkende mensen naar traditionele opvattingen. Ik heb zelfs sceptische, atheïstische mensen zien verschuiven van liberale denkbeelden naar traditionele, christelijke visies.”
Wat vindt hij van het FVD-verhaal dat de autoriteiten door middel van coronamaatregelen de burgers onder controle willen krijgen? „Dat is een heel heftige gedachtegang, maar voor een deel kan ik me er wel in vinden. Toenmalig zorgminister Hugo de Jonge beloofde dat hij niemand zou dwingen zich te laten vaccineren. Maar later draaide hij om als een blad aan de boom en drong hij er bij mensen in ieder geval nogal op aan zich in te laten enten. Maar tegenstanders van het kabinetsbeleid moeten uiteraard niet met een brandende fakkel voor het huis van bewindslieden gaan staan zwaaien. Dan schiet je alle beschaving voorbij.”
Ongepast
Ondanks zijn waardering voor conservatieve FVD-standpunten heeft Van der Tang bedenkingen bij de manier waarop FVD politiek bedrijft. „Sommige acties zijn onverenigbaar met het christelijk gedachtegoed. Zo’n actie als van Kamerlid Van Houwelingen met de nazivlag zijn we bij de SGP helemaal niet gewend. Ik vind zoiets overduidelijk ongepast. SGP-politicus ds. Kersten wond er in zijn dagen ook geen doekjes om, maar zijn felle retoriek ging wel gepaard met een zeker respect richting gezagsdragers. FVD lijkt afstand te nemen van dat soort fatsoensnormen.”
Of Baudet een loopjongen van Poetin is? Van der Tang: „Mensen die beweren dat Baudet onder invloed staat van het Kremlin, verspreiden volgens mij een complottheorie. Zelf vind ik Poetin een vreselijke man. Toch vind ik dat Baudet het recht heeft zijn afwijkende geopolitieke standpunt op de oorlog in Oekraïne uit te dragen. Het is te makkelijk om het debat dood te slaan en tegen FVD’ers te roepen: „Jullie staan aan de verkeerde kant, jullie zijn NSB’ers en nazi’s.” Christenen die boos worden om de FVD-stijl zou ik willen adviseren: Laat je niet zomaar meeslepen door de retoriek van Baudet, maar luister wel naar argumenten. Houd het hoofd koel en blijf trouw aan de Bijbel.”
