Een oude man maakt in de Iraakse hitte zijn ronde langs de heiligdommen van Lalish in het noorden van Irak. Hij let er zorgvuldig op niet op de drempel van de jezidi-tempel te stappen en kust de heilige voorwerpen volgens de voorschriften. Zijn verweerde gezicht en witte tulband steken scherp af tegen de blauwe lucht. Hij komt niet hiervandaan, legt hij uit. Hij komt uit Sinjar.

In Lalish, Erbil en andere plaatsen in Noord-Irak vind je ze overal: verdreven jezidi’s. Verdreven uit Sinjar, de regio in Irak die vanouds hét vaderland is voor deze minderheid. Wie er jezidi’s over bevraagt, hoort vrijwel zonder uitzondering lofzangen op het land en zijn bewoners.

Maar veel van die bewoners hebben plaats moeten maken. Eerst al, in 2014, toen Islamitische Staat een ware genocide begon op jezidi’s. De aanhangers van het minderheidsgeloof zijn in de ogen van islamitische extremisten duivelaanbidders. Hun geloof, een mix van allerlei islamitische en pre-islamitische elementen, moet als het aan IS ligt van de aardbodem verdwijnen.

IS slaagde daar niet in. Maar de vervolging door deze terroristen was niet de laatste. Terwijl de kampen nog vol zitten met gevluchte jezidi’s, dienen nieuwe ontheemden uit Sinjar zich aan. Hun regio ligt opnieuw in de vuurlinie. Met dat verschil dat de belangrijkste buitenlandse machten dit keer Turkije en Iran zijn.

Saddam Hoessein

De regimes van zowel Turkije als Iran hebben de afgelopen decennia zorgvuldig aan de uitbreiding van hun machtsbasis gewerkt. In eigen land, maar ook daarbuiten. De Iraanse invloed bijvoorbeeld breidde zich snel uit naar Irak nadat de Iraakse dictator Saddam Hoessein daar in 2003 door de Amerikanen werd verdreven.

Toen acht jaar later de Arabische opstanden om zich heen begonnen te slaan, zag Iran ook zijn kans schoon in Syrië. Via genereuze steun aan de Syrische president Assad wisten de ayatollahs uit Teheran hun macht ook daar veilig te stellen. En zie, zo ontstond een corridor van Iraanse invloed die vanuit Teheran via Bagdad en Damascus rechtstreeks naar Beiroet loopt, de hoofdstad van Libanon waar het sjiitische Hezbollah een staat binnen een staat vormt.

Turkije deed de achterliggende jaren min of meer hetzelfde als Iran: het breidde zijn invloed langzaam maar zeker uit tot ver buiten de eigen grenzen. In Libië wist het door intensieve drone-aanvallen een grote vinger in de pap te krijgen. In Syrië heeft het Turkse leger door een serie militaire operaties duizenden vierkante kilometers land bezet. En in Irak is datzelfde leger al meer dan honderd kilometer het land binnengedrongen in de regio Sinjar.

Machtsblokken

Wat is het grote plaatje hierachter? Beide landen, Iran en Turkije, staan voor twee van de drie grote machtsblokken in het Midden-Oosten. Iran vertegenwoordigt het sjiitische machtsblok, en Turkije representeert het militante soennitische blok. De derde groep landen wordt vertegenwoordigd door Golfstaten als Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten. Die zijn net als Turkije óók soennitisch, maar moeten niets hebben van de politieke islam à la de Moslimbroederschap zoals de Turkse president Erdogan daar vorm aan geeft. Zij steunen juist bij voorkeur seculiere machthebbers in de regio die geen gevaar vormen voor hun eigen positie.

De meeste oorlogen in het Midden-Oosten hebben met het verschil tussen deze machtsblokken te maken. In Jemen bijvoorbeeld botst het Iraanse blok met dat uit de Golf. En in Libië heeft Turkije het met de Golf aan de stok. Maar Turkije en Iran wisten onderling hun spanningen redelijk beheersbaar te houden.

Tot nu. De Sinjar-regio in Irak is het beste voorbeeld van hoe de expansiedrift van beide landen tot onderlinge botsingen leidt. De regio is bovendien ook het beste voorbeeld van hoe minderheden het gevaar lopen om tussen de tanden van beide regionale grootmachten vermalen te worden.

Maar niet alleen de jezidi’s zitten klem. Een andere bekend volk dat de groter wordende invloed van beide landen elke dag merkt, is dat van de Koerden. Dat is vooral in Syrië zichtbaar. Een van de redenen waarom het Turkse leger blijft oprukken in het noorden van Syrië, is de macht van de Koerden te kunnen indammen. Gedurende de burgeroorlog hebben de Syrische Koerden een groot stuk van noordoost-Syrië onder hun controle gekregen, waardoor ze naar Turkse zin veel te machtig zijn geworden. Tegelijk helpt Iran het Syrische leger om vanuit het zuiden de Koerden in een hoek te drijven, want uiteindelijk wil president Assad zijn hele land terug – inclusief het Koerdische gebied.

Exodus

Ook christenen weten dat ze uiteindelijk noch van Turkije, noch van Iran veel goeds te verwachten hebben. Uit noordoost-Syrië zijn niet alleen Koerden gevlucht, maar ook christenen. Zij wonen verspreid over de regio, maar vooral in zo’n 35 dorpen langs de rivier Khabur in het noordoosten van het land. Aanhoudende Turkse beschietingen in de regio hebben de afgelopen jaren geleid tot een ware exodus van christenen.

Op andere plaatsen ontvluchten christenen niet de Turkse, maar juist de Iraanse agressie. „Wij zijn gevlucht voor Iraanse milities in Bagdad”, zegt een Chaldeeuwse christen in Erbil. „Ze bedreigden ons en wilden ons huis afpakken.”

Op de Vlakte van Ninevé, de Iraakse Biblebelt in de buurt van Mosul, zijn soortgelijke verhalen te horen. „Vroeger was dit een honderd procent christelijk dorp”, zegt een inwoonster van het vanouds christelijke Bartella, terwijl ze een keur aan Iraakse hapjes op haar keukentafel zet. „Maar nu? Nu worden we gedwongen om ook niet-christenen toe te laten.”

Wie haar dan dwingt? Ze knikt met haar hoofd richting het raam, waardoor nog net een checkpoint is te zien van de PMU, de door Iran gesteunde Popular Mobilization Forces. Weliswaar heeft de PMU ook twee christelijke brigades in Irak, maar de teneur is duidelijk: de orders die opgevolgd moeten worden, komen uit Teheran.

Onzichtbare jihad

Een recent rapport van het Philos Project, een Amerikaanse organisatie die opkomt voor christenen in het Midden-Oosten, spreekt zelfs van een heilige islamitische oorlog die Iran door middel van dit soort milities bedrijft op christenen. Volgens het rapport voert Iran een „systematisch programma van onzichtbare jihad” uit op christenen, een programma dat nooit herkend of uitgedaagd is door het Westen.

Het is echter eerlijk om er bij te zeggen dat christenen in de grote machtsstrijd in het Midden-Oosten niet het enige slachtoffer zijn. Dat geldt simpelweg voor alle minderheden die leven op plekken waar Iran en Turkije botsen – nu en in de toekomst. Geen van de twee machtsblokken is van plan om op korte termijn in te binden, dus dat er meer conflicten zullen ontstaan, lijkt een kwestie van tijd.

Dat betekent overigens niet dat een regelrechte oorlog tussen de twee landen op het punt van uitbreken staat. Zoiets is op dit moment heel ver weg. De strijd wordt niet rechtstreeks uitgevochten, maar –zoals haast overal in het Midden-Oosten– via speldenprikken op het grondgebied van derde landen. En dan vooral in Syrië en Irak.

De vanouds zo pluriforme regio’s van Irak en Syrië zijn al lange tijd niet meer het paradijs voor minderheden dat ze ooit waren. Maar door de toenemende spanningen tussen Iran en Turkije wordt de droom van een „stil en gerust leven” voor minderheden in de Levant opnieuw ruw verstoord.