Het verschil begint bij het feit dat in Oekraïne de Oosterse Kerk de hoofdstroming vormt, terwijl Nederland behoort tot het gebied waar de Westerse Kerk leidend is. Voor dat verschil moeten we terug naar 1054. In dat jaar viel de kerk van het Nieuwe Testament in tweeën uiteen: in de Oosters-Orthodoxe Kerk aan de ene kant en de Westerse Kerk of Rooms-Katholieke Kerk aan de andere kant. Voor die splitsing was een aantal aanleidingen, al was er al eeuwen discussie gaande: de Oosterse Kerken erkenden niet dat de Heilige Geest van God de Vader én van God de Zoon uitgaat. Verder was er onenigheid over de macht van de bisschop van Rome. Voor de Westerse Kerk was die bisschop de leider van heel de kerk; de kerken in het Oosten wilden zijn gezag niet erkennen. En zo waren er nog een paar punten van verschil, zoals over het celibaat. Zo kwam de scheur.

De Oosters-Orthodoxe Kerk bestaat nu uit verschillende kerken, zoals de Russisch-Orthodoxe Kerk, de Grieks-Orthodoxe Kerk en de Oekraïens-Orthodoxe Kerk.

Maar hoe is het verschil in data voor feestdagen ontstaan?

De kerk in het Westen gebruikt een andere kalender dan die in het Oosten: de westerse gebruikt de gregoriaanse kalender, de oosterse de juliaanse kalender. Als gevolg daarvan vallen feestdagen als Kerst en Pasen in de oosterse (veelal orthodoxe) kerken op een andere datum dan voor de westerse kerken.

Overigens, zowel de juliaanse als de gregoriaanse kalender hanteert de christelijke jaartelling, die om en nabij het jaar van Christus’ geboorte is begonnen met het jaar 1.

Wat is de juliaanse kalender?

De juliaanse kalender is ingevoerd in 45 voor Christus door Julius Caesar (100-44 voor Chr.) en naar hem genoemd. Tot 45 voor Chr. gold de Romeinse versie van de Egyptische kalender, daarna was de juliaanse kalender de norm. Een jaar telt in de juliaanse kalender 365,25 dagen, om de vier jaar is er een schrikkeldag. Het juliaanse jaar is echter zo’n elf minuten langer dan het astronomische jaar, waarin de aarde om de zon draait. In Nederland bleef de juliaanse kalender gelden tot 1700.

Wat is de gregoriaanse kalender?

Paus Gregorius XIII kondigde in 1582 een nieuwe kalender af, de zogeheten gregoriaanse kalender. Deze kalender was nauwkeuriger afgestemd op het astronomische jaar. Rooms-katholieke landen als Italië, Spanje, Portugal en Polen voerden deze kalender direct in, de rest van West-Europa volgde. De gregoriaanse kalender is tegenwoordig wereldwijd de standaard, alleen in de Arabische wereld en in een land als India worden ook nog andere kalenders gehanteerd.

Waarom bleven de oosters-orthodoxe kerken de juliaanse kalender hanteren?

Toen de Westerse Kerk de gregoriaanse kalender invoerde in opdracht van de paus van Rome ging de Oosterse Kerk daar niet in mee. Gregorius was alleen het hoofd van de Westerse, Rooms-Katholieke Kerk. De Oosterse Kerk erkende zijn gezag niet. Dat had als gevolg dat de kalenders uit de pas gingen lopen en feestdagen niet meer op dezelfde dag vielen.

Hoe werkt het gebruik van verschillende kalenders door?

De verdeeldheid over de kalenders had als gevolg dat de kerkelijke jaren in Oost en West uit de pas gingen lopen en feestdagen niet meer op dezelfde dag vielen. De juliaanse kalender loopt tot het jaar 2100 dertien dagen achter op de gregoriaanse kalender, die in het Westen wordt gebruikt. Het gevolg daarvan is dat de oosters-orthodoxe kerken Kerst op 7 januari (van de westerse kalender) vieren; voor de kerken uit het Oosten is het voor hen echter gewoon 25 december (op hun juliaanse kalender). Pasen valt dit jaar in het Westen op 17 april. De Oosterse Kerk viert het een week later: op 24 april.

Hoe gaan baptisten en gereformeerden in Oekraïne hiermee om?

Baptisten in Rusland en Oekraïne vieren Pasen op de datum waarop dat in het Westen wordt gevierd. Het is voor hen het belangrijkste kerkelijke feest van het jaar. De gemeenten komen samen en het is voor hen echt een evangelisatiemogelijkheid. Waarom zij de westerse datum hanteren, is niet helemaal duidelijk. Wel zien zij de viering van het orthodoxe paasfeest als een mogelijkheid om de opstanding gewoon nog een keer te vieren. „Als je de opstanding van de Heere twee keer kunt vieren, waarom zou je dat dan niet doen”, zo zei een broeder een keer tegen Geert-Jan Noorman van Friedensstimme.

En hoe zit dat met de kerk na de Hervorming?

De gereformeerde kerk in het Westen heeft veel moeite gehad met de erkenning van feestdagen. Deze werden gezien als een relict van de Rooms-Katholieke Kerk. Maar het Westen heeft wel de gregoriaanse kalender geaccepteerd, zoals de overheid dat –later– ook voorschreef.

Wat betreft de feestdagen is het verzet geluwd, al wijst bijvoorbeeld de Free Presbyterian Church in Schotland het volgen van de kerkelijke kalender nog steeds af. Deze Schotse gereformeerden vieren geen christelijke feestdagen dan alleen de zondag.

Vorig jaar was er een voorstel om de kerkelijke kalenders in de Oosterse en Westerse Kerk gelijk te trekken. Wat hield dat plan in?

De orthodoxe aartsbisschop Job Getcha van Telmessos heeft een voorstel ingediend bij de Wereldraad van Kerken om Pasen vanaf 2025 op één datum te vieren. Het jaar 2025 zou daarvoor een mooi moment zijn, omdat het dan 1700 jaar geleden is dat het Concilie van Nicea (325) werd gehouden. Het was dit concilie dat besloot dat Pasen zou worden gehouden op de eerste zondag na de eerste volle maan na het begin van de lente, volgens de gregoriaanse of astronomische kalender. Dat betekende dat Pasen kan vallen tussen 22 maart en 25 april. Die lijn zou nu weer gevolgd kunnen worden.

Waarom kwam hij met dit voorstel?

De wereld is in figuurlijke zin kleiner geworden, daardoor is de behoefte aan meer eenheid groter. De banden tussen de Oosterse en de Westerse Kerk zijn door het oecumenisch proces en samenwerking op tal van terreinen hechter geworden. Dat bracht een aantal leiders van de Oosterse en de Westerse kerk tot de gedachte om te streven naar één paasdatum.

Wat waren de eerste reacties?

De voorzitter van de Pauselijke Raad voor de Christelijke Eenheid, kardinaal Kurt Koch, heeft positief gereageerd op het voorstel van aartsbisschop Getcha. Vraag is of alle oosterse kerken zich willen aanpassen aan de gregoriaanse kalender. Nu de Russisch-Orthodoxe Kerk zich sterk heeft geïsoleerd van andere kerken –ook die in het Westen– door openlijk Poetin en zijn oorlog in Oekraïne te steunen, lijkt de kans op overeenstemming over de data van de feestdagen voorlopig heel ver weg.

En hoe zit het met de berekening van de paasdatum voor 2022?

Pasen valt op de eerste zondag na de eerste volle maan na het begin van de lente. De astronomische lente begon dit jaar op 20 maart. De eerste volle maan daarna is zaterdag 16 april te zien. Dus is het zondag 17 april Pasen. Vanaf die datum kunnen ook de data van Goede Vrijdag, Hemelvaartsdag (veertig dagen later) en Pinksteren (tien dagen na Hemelvaartsdag) worden berekend.