Als Russische lijk ik in het voordeel te zijn: Dostojevski (1821-1881) sprak en schreef tenslotte in mijn moedertaal Russisch. Toch is zijn taal zo ingewikkeld, zo anders dan de rest van de Russische klassiekers, dat die zelfs voor ons Russen een obstakel vormt.

Met ”ingewikkeld” doel ik niet op complexe grammatica of termen die slechts een paar geleerden zouden begrijpen. Op een andere manier is wat hij geschreven heeft niet gemakkelijk te lezen.

Een boek van hem is geen goed geasfalteerde weg voor een snelle rit. Het is meer alsof je denkt te gaan picknicken, maar ziet dat je gids helemaal klaar is voor het beklimmen van een rots. Je gaat over een ruig pad en beklimt een paar rotsen. Je wordt nat, raakt gefrustreerd en je goed verpakte boterhammen vallen in de rivier. Maar aan het eind van de dag heb je een ervaring opgedaan die je de honger doet vergeten.

Wachten

Ik besef dat ik nu nog niets heb uitgelegd, maar Dostojevski is ook niet uit te leggen.

Tijdens mijn eerste ontmoeting met de auteur zat ik op school. Hij maakte deel uit van het lesprogramma. Ik was een fervent lezer, las veel meer dan mijn leeftijds­genoten. Boeken waren mijn beste vrienden. Ik had dus geen enkel gevoel van angst voor een Russische klassieker. Kom op, dacht ik. Toch had ik het niet erger mis kunnen hebben.

De diepgang en naakte eerlijkheid van Dostojevski maakten me bang. Ik werd door hem uitgenodigd om diep te duiken, maar besefte dat ik niet verder kwam dan spartelen. Daarom stopte ik na een paar pagina’s met lezen.

Nog nooit in mijn leven was ik gestopt met een boek. Maar in slechts enkele pagina’s liet Dostojevski me met zijn gebruikelijke eenvoud en eerlijkheid zien hoe onervaren en onvolwassen ik was, hoe slecht ik voorbereid was om de grote levensvragen onder ogen te zien. Dus ik realiseerde me dat Dostojevski zou moeten wachten. Of beter gezegd, ik zou op Dostojevski moeten wachten. En dat deed ik. Toen ik terugkwam om hem te ontdekken, was ik in de dertig. Een van de beste leesbeslissingen die ik ooit heb genomen.

Ervaring

Waar dient Dostojevski dan voor, als hij niet gemakkelijk leesbaar en lastig verklaarbaar is? Hij is te erváren. Hij zal niet alleen praten met jou, maar hij zal ook spreken van jou, en soms zal hij spreken voor jou. Hij zal je je eigen diepste geheimen vertellen, zelfs die waarvan je je niet bewust bent.

Dostojevski zal je ogen openen voor je duisternis binnenin. Hij zal je op zo’n manier tegenkomen dat je het gevoel hebt dat je nog nooit iets aan iemand hebt opgebiecht, alleen om erachter te komen dat hij zojuist de bekentenis voor je heeft gedaan. Hij zal je schokken door de diepte van onze verdorvenheid. Hij zal je inspireren met de hoogten van liefde en opoffering waartoe de mens in staat is. Trots en nederigheid, apathie en ijver, hopeloosheid en geloof. Dostojevski heeft het allemaal.

Over jou en mij

Dostojevski gaat over brutaal eerlijk zijn tegenover jezelf. Hij gaat over de lijken in onze kast. Hij gaat over het roepen tot God terwijl je niet gelooft, over boos zijn op God terwijl je Zijn vergeving zoekt, over het zoeken naar God Die degenen die Hem afwijzen graag zou willen aanvaarden. Dostojevski gaat over het vinden van een deel van de schare die Golgotha verlaat met een verslagen hart, nadat deze mensen zich hebben gerealiseerd dat ze zojuist hun Verlosser hebben gekruisigd.

Dostojevski is diep persoonlijk. Hij kan over ”hem” of ”haar” schrijven, maar hij doelt nooit op een derde persoon. Hij schrijft over zichzelf, over jou en mij. Het gaat nooit om Raskolnikov; het gaat om de Raskolnikov in mij: mijn schaamte, mijn trots, mijn schuld en mijn berouw.

Maar Dostojevski laat me nooit alleen in deze kwelling. Hij is altijd bij mij, want deze kwelling is zowel van hem als van mij. We doen jegens elkaar belijdenissen zoals Jakobus 5:16 het bedoelt. We belijden dat we genezen zijn. We belijden dat er voor ons wordt gebeden en dat we bidden voor de ander die hetzelfde zou kunnen belijden.

Ontmoeting

Als je nog nooit een ontmoeting met Dostojevski hebt gehad, is nu misschien het moment daar. Net als onze beroemde Russische soep (borsjtsj) moet je zijn boeken op zijn minst proberen. Hij zal je ongetwijfeld op verschillende manieren verbazen, net zoals de Bijbel doet, als je die tenminste ernstig neemt.

De auteur doceert Engels in Moskou. Dit artikel verscheen eerder op CNE.news.