Inmiddels is het ​orgel bij de meeste huisgezinnen verdwenen en worden vaak meer eigentijdse liederen gezongen. Het is slechts een voorbeeld van de vele veranderingen die zich in een kwarteeuw hebben voltrokken.

Niet elke verandering is een verbetering. Ouderen zijn soms geneigd te zeggen dat het vroeger allemaal beter was. Terwijl dat dit lang niet altijd opgaat. Daarentegen heeft bij jongeren vaak het nieuwe, meer eigentijdse de voorkeur. Dat kan spanning geven tussen oud en jong.

Bij alle veranderingen is het punt: wat is principe en wat is traditie? Dat is ook de onderliggende vraag van het onderzoek dat deze krant voor de zomervakantie heeft gehouden onder haar lezers. Niet om daarmee allerlei pikante feitjes boven tafel te krijgen en die uit te vergroten. Wel om voor ouders, jongeren, ambtsdragers, docenten en anderen zichtbaar te maken waar de aandachts- en zorgpunten voor de komende tijd liggen.

Doordat een deel van het huidige onderzoek een herhaling is van eerdere enquêtes van deze krant, worden verschuivingen zichtbaar. Uit een vergelijking van de diverse uitkomsten blijkt dat er sinds het eerste onderzoek, in 1981, op een aantal punten ingrijpende veranderingen hebben plaatsgevonden. Voorbeelden: de waardering voor grote gezinnen of de binding aan de kerk.

Voor het bepalen van een oordeel over de veranderingen is de vraag wat principe en wat traditie is zeker relevant. Voor principes staat men pal. Die zijn onopgeefbaar. Bij tradities ligt dat genuanceerder. Zij hebben zeker hun waarde en werken in een kring of kerk vaak samenbindend. Maar zij kunnen wijzigen door bijvoorbeeld veranderende tijdsomstandigheden.

Wie voor dat laatste geen oog heeft en vasthoudt aan tradities „omdat we het nu eenmaal altijd zo deden”, dreigt te verstarren. Tegelijk is het waar dat tradities niet te snel overboord moeten worden gezet. Dan raakt men los van oriëntatiepunten die behulpzaam zijn de koers vast te houden.

In het onderzoek, waarover deze krant vandaag en de komende weken zal publiceren, gaat het vooral over opvattingen en gebruiken die wijzigen. De resultaten geven een indicatie van de staat van de gereformeerde gezindte. Maar ze zeggen lang niet alles.

Hoe het er binnen die kring geestelijk voorstaat, kan geen mens of methode meten. Dat is niet in cijfers te vangen. De mens kijkt ook niet verder dan voor ogen is. Al is het wel opvallend dat vooral min-dertigers zich zorgen maken over het geestelijk leven binnen de gereformeerde gezindte. Dat zegt ook iets. Maar dan nog een keer een regel uit het bovengenoemde gezang. „Maar Hijzelf verandert niet.”