”De weldaad van Christus” is in de zestiende eeuw geschreven door Benedetto van Mantua, en niet door Aonio Paleario, zoals tot voor kort werd gedacht. In de negentiende eeuw werd het herontdekt. Recent verscheen het opnieuw bij uitgeverij Den Hertog. Het gaat om een herdruk van een uitgave van 1990, vertaald door dr. J. Trapman uit Oegstgeest en van een historische inleiding voorzien door dr. Bart Jan Spruyt. Vertaling en inleiding zijn nu herzien.

Spruyt, docent aan het Hersteld Hervormd Seminarium, geniet nog na in zijn studeerkamer in Gouda als hij vertelt hoe hij en „mijn Leidse leermeester” dr. Trapman samen aan het boekje gewerkt hebben. Hij noemt ”De weldaad van Christus” het „juweeltje van de zestiende-eeuwse Reformatie” en voegt eraan toe dat hij het naast de Bijbel zou meenemen als hij zijn huis bij een brand zou moeten ontvluchten.

Het boekje –zonder inleiding ongeveer tachtig bladzijden– is volgens hem helder, beknopt en zakelijk over de belangrijkste leerstellingen van de Bijbel. „Er staat in dat we van onszelf geen toegang tot het heil hebben, en dat de wet ons laat zien hoe zondig we zijn. Kennis van onze zonde en ellende leidt ons tot Christus. Daarna gaat het erover hoe we bij Christus blijven: door de herinnering aan de doop, het gebed, het gebruik van de sacramenten en het weten dat men uitverkoren is.”

Spruyt vindt het opmerkelijk dat in Italië in de zestiende eeuw een dergelijk geschrift kon verschijnen. „Het is nota bene geschreven door een monnik die met zijn reformatorische ideeën Italië doorreisde en ondanks de vervolgingen veel gehoor vond. Zijn boekje werd daar veel gelezen door mensen die in het verborgen samenkwamen. Een van hen was de bekende kunstenaar Michelangelo, die onder andere het plafond van de Sixtijnse Kapel in Rome beschilderd heeft. Deskundigen hebben in zijn schilderingen invloeden van de Reformatie ontdekt.”

Benedictijner monnik

Het geschrift is de belangrijkste literaire uiting van de Italiaanse hervormingsbeweging in de zestiende eeuw. Schrijver Benedetto, een uit Mantua afkomstige benedictijner monnik, leefde van 1495 tot 1555. Hij schreef het boekje, nadat hij in aanraking was gekomen met de humanistische reformator Juan de Valdés en met geschriften van Luther en Calvijn, in een klooster in 1540. Het werd in 1543 gedrukt.

Vanwege zijn reformatorische sympathieën werd de schrijver enige tijd gevangengehouden in een klooster in Padua. Hij stierf in 1555 in het klooster in Mantua, waar hij ook het kloosterleven begon.

Het boekje werd in korte tijd populair. In de zestiende eeuw verscheen ”De weldaad” ook in het Frans, Spaans, Duits, Kroatisch en Engels. Alleen al in Italië werden er 40.000 exemplaren van gedrukt. De inquisitie was fel tegen dit ketterse boekje gekant en slaagde erin vrijwel alle exemplaren te vernietigen.

Vanaf het begin van de zeventiende eeuw raakte ”De weldaad” in de vergetelheid. Het werd in de negentiende eeuw herontdekt en heruitgegeven. In Nederland verscheen het voor het eerst in 1856. De vertaler, die anoniem bleef, had het uit het Duits vertaald. Herdrukken volgden in 1857 en 1859. In 1935 kwam er een vertaling van de hand van D. J. Bastmeijer, een volgeling van ds. J. P. Paauwe. Deze uitgave werd in 1971 herdrukt door uitgeverij Den Hertog. De eerste op het Italiaans gebaseerde vertaling van ”De weldaad” verscheen in 1990, ook bij Den Hertog.

Eigendomsruil

Spruyt hoopt dat het boek in brede kring gelezen wordt. „Dat is het waard. Het is een zuiver reformatorisch geschrift met citaten van Luther en Calvijn. In de passage uit het vierde hoofdstuk waarin de eigendomsruil tussen Christus en Zijn bruid beschreven wordt, blijkt de auteur afhankelijk van Luthers uitspraken over „de vrolijke ruil” uit zijn ”Over de vrijheid van een christenmens”. Onderzoek heeft uitgewezen dat Benedetto een aantal passages uit de in 1539 verschenen Latijnse uitgave van Calvijns ”Institutie” woordelijk vertaald en in zijn geschrift opgenomen heeft.”

De docent vindt het belangrijk dat mensen grijpen naar theologische boeken die de verschillen in de gezindte overstijgen. „Gelukkig zijn er ook andere theologische publicaties die dat doen, onder andere van Luther, Calvijn en Kohlbrugge. Hun geschriften worden door een breed publiek gewaardeerd, van oud gereformeerd tot confessioneel. ”De weldaad van Christus” is ook zo’n boek, dat bovendien op een eenvoudige en toegankelijke manier is geschreven.”

Boekgegevens
De weldaad van Christus, Benedetto van Mantua; uitg. Den Hertog; 108 blz.; € 12,50