De rooms-katholieke hulporganisatie uit Aken vraagt deze week aandacht voor „heksenmanie.” Zij stelt dat mensen in 41 landen gevaar lopen om „slachtoffer te worden van bijgeloof en geweld.” Hiervan zou onder meer sprake zijn in Papoea-Nieuw-Guinea, Ghana, India en Zuid-Afrika.

Er zijn aanwijzingen voor een „toegenomen heksengekte” in onder meer de Democratische Republiek Congo. Missio legt daarbij een verband met de coronapandemie. „Het oplaaien van de heksengekte in tijden van ziekte, oorlog en rampspoed is een rode draad door de eeuwenlange geschiedenis van deze mensenrechtenschendingen.”

In Kameroen, Ghana en Malawi zou circa driekwart van de bevolking in hekserij geloven. Dat dit bijgeloof in Malawi voorkomt, herkent ds. Willem-Henri den Hartog, die voor de hervormd-gereformeerde zendingsorganisatie GZB in dat land werkt. „De vraag is wel: wat is een heks? Vanuit Europees perspectief denken we al snel aan sprookjes of aan mensen die in de middeleeuwen werden gewogen en vervolgens verbannen of verbrand.”

Geestenwereld

De huidige Afrikaanse context is heel anders, tekent de predikant aan. „Landen als Congo, Ghana en Malawi kenmerken zich door een gemeenschapscultuur. Als een vrouw weduwe wordt, valt ze buiten het sociale systeem en wordt ze in haar dorp in een aantal gevallen als heks betiteld, zeker als ze kampt met de ziekte van Alzheimer of anderszins afwijkt van de norm.”

Ds. Den Hartog plaatst hekserij in het bredere kader van het geloof in een geestenwereld dat in Afrika sterk aanwezig is. Hij herkent de constatering van Missio dat bijgeloof in tijden van ziekte en rampspoed toeneemt. „Boze geesten en heksen kunnen als oorzaak worden gezien. Mensen zoeken een zondebok.”

In 2018 maakte de predikant dat mee tijdens een „ernstige hongersnood” in Malawi. „De droogte leidde tot vervolging van vampiers, een soort heksen. Ik weet van een man in de buurt die in die tijd een epileptische aanval kreeg. Mensen zagen hem als een vampier en vermoordden hem ter plekke. In die tijd zijn in totaal zo’n tien vermeende vampiers omgebracht.”

Sinds het begin van de coronacrisis heeft ds. Den Hartog dergelijke verhalen niet gehoord. Wel komt hij vormen van bijgeloof tegen, waarin toverij en hekserij soms een rol spelen. „Het walgelijke verhaal dat je, op advies van de toverdokter, een jong meisje moet verkrachten om te genezen, is hier wijdverbreid. Het is dus belangrijk dat kerken hier het bevrijdend Evangelie in hun context verkondigen.”

Ook werkers van Zending Gereformeerde Gemeenten (ZGG) komen geregeld vormen van bijgeloof tegen, zegt ZGG-directeur Paul Eikelboom. Hij weet dat in het verleden in Papoea sprake was van vervolging van vermeende heksen, maar kent daarvan geen recente voorbeelden.

Het is hem bekend dat in diverse Afrikaanse landen en Papoea mensen „bang zijn voor bijvoorbeeld vervloekingen, die invloed zouden hebben op gezondheid en ziekte, leven en dood. En als in een afgelegen dal bepaalde vogels gezien werden, was dat voor de bevolking een voorteken dat iemand zou sterven.”

Eikelboom noemt het van belang de macht van satan in dergelijk volksgeloof niet te ontkennen, maar „vooral een betere weg te wijzen. Christus is almachtig, laten we bij Hem bescherming zoeken. Daar gaat het om.”