Er vinden twee schijnbaar tegenovergestelde ontwikkelingen plaats: Polen voorkomt verdere confrontatie met de Europese Unie door een omstreden tuchtcollege op te heffen, terwijl Hongarije een controversiële wet juist verder uitbreidt. De twee bondgenoten lijken ieder een andere weg in te slaan: de-escalatie of escalatie.

Middenin het zomerreces meldt de leider van de Poolse regeringspartij PiS, Jaroslaw Kaczynski, dat een tuchtcollege voor rechters zal verdwijnen. Dat eiste de EU al langer, omdat het college niet onafhankelijk zou zijn en kritische rechters onterecht kan bestraffen. Het Europees Hof van Justitie concludeerde vorige maand dat de Poolse instelling in strijd is met Europees recht en dat het de werkzaamheden moet stilleggen.

Vervolgens gaf de Europese Commissie Polen tot 16 augustus om het besluit van het EU-hof op te volgen. Polen kwam uiteindelijk zaterdag Brussel tegemoet, tien dagen voor de deadline. „Het onderwerp van het conflict” is hiermee verdwenen, zei Kaczynski.

Lees ook

Hoe scholen in Hongarije seksualiteit bespreken

Bijna op hetzelfde moment komt het bericht dat Hongarije zijn zogeheten kinderbeschermingswet verder uitbreidt. De wet, die kinderen onder de 18 jaar moet beschermen tegen de promotie van seksualiteit en geslachtsverandering, geldt niet alleen voor de media en het onderwijs, maar ook voor de kerken.

Het verkopen van boeken die expliciete verhalen brengen over seksualiteit of geslachtsverandering mogen niet meer binnen een straal van 200 meter rondom kerken of scholen worden verkocht. Boeken die homoseksualiteit positief benaderen, moeten nu in gesloten verpakkingen in de winkel staan.

Gelijkheid

De omstreden wet die de Hongaarse regering in juni presenteerde, noemt de Commissie in strijd met de Europese normen en waarden als gelijkheid en non-discriminatie. Zij begon direct een strafprocedure, dat uiteindelijk kan leiden tot financiële sancties. Dat Hongarije zich fel blijft verzetten tegen het oordeel vanuit Brussel en bovendien de wet verder uitbreidt, kan alleen maar tot een escalatie van het conflict leiden.

Hoewel in de Poolse en de Hongaarse zaak allebei de staat van de rechtsstaat centraal staat, benaderen Warschau en Boedapest de casussen verschillend. Polen noemt het vooral een juridisch gevecht, terwijl Hongarije het als een ideologische strijd ziet. De Hongaarse regeringspartij Fidesz stelt dat Brussel geen juridische argumenten heeft om te kunnen eisen dat de controversiële wet wordt aangepast. Zolang dat niet het geval is, ziet Hongarije de stappen van de Commissie voornamelijk als een politiek machtsspel vol ideologie.

Daar komt bij dat de Commissie wel als een van haar taken heeft om de rechtsstaat in de EU te beschermen, waarbij –in het geval van Polen– ook het Hof is betrokken. Brussel heeft volgens Hongarije echter geen bevoegdheden op het gebied van onderwijs, kerk en lhbt-rechten in lidstaten. Daar moet de EU zich niet mee bemoeien, dus daarom ziet Boedapest ook geen reden om de wet naar de wensen van de Unie aan te passen. De Commissie ziet dit echter anders, omdat zij de beschermer is van de Europese verdragen. Daarin staan waarden als gelijkheid beschreven, die volgens de Commissie in Hongarije in het gedrang komen.

Geheim

Daarnaast spelen ook de verschillende interne politieke situaties een rol. Zo is er dinsdag crisis ontstaan in de Poolse regering, nadat één van de drie partijen uit de coalitie stapte. De reden is onenigheid over belastingverhoging, maar de verschillende meningen over hoe de regering zich moet opstellen richting de EU waren ook geen geheim. Zo klaagde de minister van Justitie, Zbigniew Ziobro, dat de „premier voorstander is van het zoeken naar compromissen. Maar wij zijn van mening dat de agressie van de EU met een harde reactie moet worden beantwoord.”

Het is daarom maar zeer de vraag of het hoofdstuk van het conflict tussen Warschau en Brussel dan ook echt is afgesloten na sluiting van het tuchtcollege. Zeker omdat Kaczynski al liet weten dat er een nieuwe instelling voor in de plaats zal komen.