Het artikel, dat werd geschreven door een internationaal team onderzoekers onder leiding van de Oregon State University (VS), is een vervolg op een document uit 2019, waarin ze een wereldwijde ”klimaatnoodtoestand” uitriepen.

Waarover ging dat artikel uit 2019?

In dat artikel wogen de wetenschappers de toestand van 31 cruciale onderwerpen rond klimaatverandering af. Zoals de uitstoot van broeikasgassen, veranderingen in oppervlaktetemperatuur op aarde, verlies van ijsmassa van gletsjers en ijskappen op de beide polen, en de achteruitgang van het oppervlak van het Amazoneregenwoud.

Hoe staan die 31 cruciale ijkpunten er nu voor?

Alle 31 onderwerpen scoren weer slechter; 18 daarvan hebben zelfs nieuwe records opgeleverd. De uitstoot van broeikasgassen blijft op een hoog niveau doorgaan; in april bereikte de concentratie van CO2 in de atmosfeer een recordwaarde van 416 ppm (deeltjes per miljoen luchtdeeltjes).

De ontbossing van Braziliaanse Amazonewoud bereikte een record van 11,1 miljoen hectare per jaar. De hoeveelheid gletsjerijs is het meest afgenomen in 71 jaar: ze verliezen jaarlijks 31 procent meer sneeuw en ijs dan 15 jaar geleden. Door opname van CO2 zijn de oceanen sterk verzuurd. De wetenschappers stellen dat dit koraalriffen in gevaar brengt, waardoor 500 miljoen mensen die afhankelijk zijn van visserij en toerisme op termijn hun inkomen kunnen verliezen.

De hoeveelheid groot vee passeerde de 4 miljard dieren en weegt wereldwijd inmiddels meer dan alle wild wereldwijd. Lichtpunt is dat de vleesconsumptie met 5,7 procent is afgenomen. Eveneens positief noemen de auteurs de forse toename (+57 procent) van het gebruik van zonne- en windenergie.

Hoe kan de situatie op aarde zo verslechteren na alle internationale verdragen en klimaatakkoorden?

Eigenlijk verandert er structureel nog nauwelijks iets: iedereen gaat door op de oude voet, schrijven de auteurs. En wat er verandert, is te weinig en verloopt te langzaam. Zelfs een sterke inperking van het internationale vliegverkeer vanwege Covid-19 (-59 procent) heeft nauwelijks een positief effect gehad op de uitstoot van CO2. Het complete economische systeem op aarde moet op zijn kop om fundamentele verbeteringen voor elkaar te krijgen, stellen ze.

En als dat niet gebeurt?

Dan ziet de toekomst van de aarde er somber uit. Het aantal natuurrampen zal door de voortgaande opwarming van de aarde toenemen: meer extreme neerslag, meer overstromingen, meer orkanen, meer bosbranden en meer hittegolven. De wetenschappers tonen zich bezorgd dat de aarde al enkele klimaatkantelpunten heeft bereikt of zal bereiken.

Wat is een klimaatkantelpunt?

Dat is een drempelwaarde die bij overschrijding kan leiden tot grote en onomkeerbare veranderingen in het klimaat. Dat gaat bijvoorbeeld om het afsmelten van de ijskappen op Groenland en Antarctica, het verdwijnen van het tropisch regenwoud in het Amazonegebied, het ontdooien van de Siberische permafrost en het afsterven van koraalriffen. Een onderzoek uit 2018 wees uit dat een kantelpunt voor zowel de Groenlandse als de Antarctische ijskappen wordt bereikt bij gemiddeld 1,5 en 2 graden Celsius opwarming van de aarde. Deze waarde is in het klimaatakkoord van Parijs vastgelegd als streefwaarde.

Zijn er al kantelpunten bereikt?

Inmiddels is de aarde 1,2 graden Celsius opgewarmd. Het duurt naar verwachting minder dan 15 jaar voordat de cruciale waarde van 1,5 graad opwarming wordt bereikt. De drie meest kritische kantelpunten zijn mogelijk al bereikt. Het Amazone-regenwoud neemt gewoonlijk CO2 op uit de lucht voor de groei van planten. Momenteel is het woud een bron van CO2 aan het worden door grootschalige bomenkap, afbranden en verteren van plantaardig materiaal. Bovendien veroorzaakt het regenwoud de helft van zijn eigen regenval. Als het woud verdwijnt, zal het er dus ook veel minder regenen. Volgens de onderzoekers zal het oorspronkelijke systeem niet eenvoudig herstellen.

De West-Antarctische ijskap is mogelijk al voorbij een kantelpunt, stellen de auteurs. Een drijvende ijsplaat voor de Thwaites Gletsjer wordt voordurend van onderen afgeknabbeld door oceaanwater dat inmiddels al 2 graden is opgewarmd. Als die drijvende ijsplaat daar weg is, zullen ook de gletsjers in het gebied versneld hun ijs verliezen. En dat kan een zeespiegelstijging van 0,5 meter veroorzaken. Wanneer de hele West-Antarctische ijskap instort, kan de zeespiegel binnen een aantal decennia met 3 meter stijgen.

Ten slotte vertraagt de warme golfstroom in de Atlantische Oceaan. De circulatie in de Atlantische Oceaan transporteert ongeveer 20 procent van de overtollige warmte die zich ophoopt bij de evenaar naar de poolgebieden van het noordelijk halfrond. Wetenschappers concluderen uit nieuw onderzoek dat deze ‘transportband’ momenteel het langzaamste beweegt sinds 1600 jaar; rond 2100 kan de snelheid wel met 45 procent zijn afgenomen .

Wat nu?

Om de aarde bewoonbaar te houden moet er meer actie worden ondernomen, schrijven de auteurs. Zo moet de prijs per uitgestoten kilogram CO2 omhoog, het gebruik van fossiele brandstoffen moeten sneller stoppen en ecosystemen moeten worden hersteld en beter beschermd. „De snelheid van verandering is essentieel, en nieuw klimaatbeleid moet deel gaan uitmaken van de economische herstelplannen na Covid-19.”