Terwijl alle ogen zijn gericht op vaccinatie, werken Nederlandse onderzoekers achter de schermen hard aan een effectief medicijn tegen Covid-19. Amsterdamse onderzoekers denken wat gevonden te hebben: imatinib, een middel dat artsen voorschrijven bij onder meer leukemie en maagkanker.

„We zagen dat patiënten die imatinib kregen gemiddeld zeven dagen eerder van de intensive care kwamen dan mensen met een placebo”, zegt prof. Harm Jan Bogaard, hoogleraar experimentele longgeneeskunde aan Amsterdam UMC. Het gaat om respectievelijk acht en vijftien dagen.

Ook lijkt het middel de beademingsduur te verkorten en de sterfte te verminderen. Patiënten die imatinib kregen, lagen gemiddeld zeven dagen aan de beademing; de controlegroep met gemiddeld twaalf dagen bijna dubbel zo lang. In eerstgenoemde groep overleed 8 procent, tegenover 14 procent in de placebogroep.

Imatinib is vooral effectief bij de meest zieke Covidpatiënten, zegt Jurjan Aman, die het onderzoek in dertien Nederlandse ziekenhuizen samen met Bogaard coördineert. „Ongeveer 80 procent van de patiënten in het ziekenhuis knapt snel op en kan na vier of vijf dagen naar huis. In die groep doet imatinib niet zoveel. De overige 20 procent gaat na drie of vier dagen hard achteruit. Bij hen zien we wel een duidelijk gunstig effect.”

Het middel vermindert de vaatlekkage, legt Aman uit. „Uit labstudies weten we dat imatinib de barrièrefunctie van bloedvaten verbetert. Daardoor lekt er minder vocht uit de bloedvaten in de longen.” Nu is dat dus ook bij Covidpatiënten aangetoond.

Bloedvergiftiging

Vaatlekkage is een belangrijke oorzaak van benauwdheid bij ernstig zieke Covidpatiënten. Door lekkende bloedvaten raken de longen vol vocht, wat de zuurstofopname sterk belemmert. Het lekken van longvaten kan ook optreden bij bloedvergiftiging en ARDS, acute longschade, weet Aman. „We denken daarom dat imatinib ook bij deze aandoeningen werkt.”

Dat imatinib de vaatlekkage tegengaat, noemt de onderzoeker een „wetenschappelijke doorbraak.” „We zijn al heel lang op zoek naar een middel dat dit effect heeft. Eindelijk lijken we iets te hebben gevonden dat vaatlekkage in een grote groep patiënten remt.”

Bestaande medicijnen die artsen inzetten bij coronapatiënten werken anders, zegt Aman. „Op de ic gebruiken we nu dexamethason en tocilizumab. Beide zijn gericht op het remmen van de ontstekingsreactie.”

Omdat imatinib een ander aangrijpingspunt heeft, denkt de onderzoeker dat het een mooie aanvulling biedt op de bestaande medicatie. „We vermoeden dat imatinib een complementair of zelfs versterkend effect heeft met dexamethason.”

Off-label

Dexamethason zorgt bij patiënten die aan de beademing liggen voor 35 procent minder sterfte, bleek in februari dit jaar uit de zogenaamde Recovery-studie.

Voor tocilizumab is het effect meer omstreden, zegt Aman. „Van de ongeveer tien studies naar dit middel, liet de helft een beetje effect en de andere helft geen effect zien.”

Imatinib lijkt het meest effectief van de drie: het vermindert de sterfte met bijna 50 procent. Toch springt Aman nog geen gat in de lucht. „Dit is één goed uitgevoerde studie onder 400 patiënten. Pas als minimaal een tweede studie de resultaten bevestigt, weten we zeker dat het werkt en kunnen we het aanbevelen.”

Intensivisten zouden imatinib al off-label kunnen voorschrijven. „Zij mogen hun eigen conclusies trekken. Wij willen eerst meer onderzoek zien.”

De Amsterdamse onderzoeker is voorzichtig omdat eerdere middelen aanvankelijk ook effectief leken tegen corona, maar later weinig tot niets bleken te doen. Voorbeelden zijn hydroxychloroquine, ivermectine en remdesivir.

Retour

Bogaard en Aman hebben een vervolgstudie naar imatinib opgezet in samenwerking met het Amsterdamse OLVG, het Erasmus Medisch Centrum en het Dijklander Ziekenhuis. Aman: „Daarbij richten we ons op coronapatiënten op de ic. Daar doen ongeveer negentig patiënten aan mee.”

Ook nemen de Wereldgezondheidsorganisatie en de zogenaamde Remapcap-studie het middel op in een wereldwijd lopend onderzoek naar coronamedicijnen. „Hopelijk bevestigen die studies onze resultaten. Maar voordat het zover is, zijn we zeker een halfjaar verder.”

Corona is in Nederland op zijn retour. Een steeds groter deel van de bevolking is ingeënt. Heeft het medicijn dan nog wel zin? „Zeker”, vindt Aman. „Er blijven in ons land mensen die niet zijn gevaccineerd of bij wie vaccinatie minder helpt door een verzwakt immuunsysteem. Maar laten we ook buiten de landsgrenzen kijken. Wereldwijd woedt de pandemie nog in alle hevigheid. Het is van begin af aan een speerpunt van onze studie geweest om het middel in arme landen te kunnen inzetten. Imatinib is patentvrij, relatief goedkoop en lang houdbaar.”