Dit democratie-bedreigende monsterverbond is onderzoeksjournalist Sander Rietveld op het spoor gekomen. Puissant rijke Amerikanen investeren hierin volgens de auteur vele dollars, maar ook orthodoxe Russen uit kringen rond het Kremlin dragen een steentje bij.

Sander Rietveld groeide op in een traditioneel hervormd milieu in het Overijsselse Hasselt. Zijn ouders stemden RPF, waren lid van de EO en smokkelden Bijbels naar het communistische Oost-Europa voor de organisatie ”Kruistochten” van Anne van der Bijl, inmiddels ”Open Doors” geheten. Zijn middelbare school was de Pieter Zandt in Kampen en daarna volgde Sander de opleiding journalistiek aan de Evangelische Hogeschool. Hij ging vervolgens aan de slag bij de Evangelische Omroep.

Maar het orthodoxe geloofsklimaat van zijn jeugd zegde hij vaarwel. Na ongeveer tien jaar verruilde hij de EO voor BNNVARA en nu wijdt hij zijn krachten aan het onderzoeksprogramma Zembla.

Het boek leest als een trein. Prettig voor de lezer, maar het betoog heeft de diepgang van een surfplank. Op basis van veronderstellingen en waarnemingen van al dan niet oppervlakkige contacten tussen personen en organisaties komt de auteur tot de schijnbaar stellige conclusie dat er sprake is van een ”heilige alliantie” tussen extreemrechtse populisten en ultraconservatieve christenen. Gezamenlijk trekken zij als nieuwe kruisvaarders op tegen de postmoderne, links-liberale elite die het in West-Europa voor het zeggen heeft. Want Europa moet terug naar de Middeleeuwen.

Het gaat om een schijnbaar stellige slotsom. De ”heilige alliantie” die er zou zijn, berust volgens een handige disclaimer (blz. 18) niet op een centraal geregisseerd complot of een strak geleide organisatie. Eerder is er sprake van „een weefsel met veel losse uiteinden. Dat maakt het onoverzichtelijk.” Daarom beperkt Rietveld zich tot „de sleutelspelers en de essentiële geloofselementen.”

Verkeerde afslag

Maar al voordat de zoektocht begint, neemt de auteur een verkeerde afslag. Het Woord vooraf maakt duidelijk dat Rietveld populisten en autocraten ziet als degenen die de vredige democratie in het Westen kwamen verstoren. Zij knakten volgens Rietveld het optimisme dat de wereld na de val van de Berlijnse Muur in 1989 afstevende op „democratische gelukzaligheid”, op het „einde van de geschiedenis”, het veelbelovende perspectief zoals de Amerikaanse socioloog Francis Fukuyama dat eerder schetste. Dat Fukuyama meer en ook andere dingen zei, laat ik nu terzijde.

Het verwijt richting populisten en autocraten is misplaatst. Niet zij lieten het optimisme van globalisten en relativisten in rook opgaan. Veeleer hebben laatstgenoemden het politieke klimaat gecreëerd waarin het populisme tot wasdom kon komen, door het negeren van de mening en noden van grote groepen mensen die de nadelen van globalisering ondervonden. Het populisme creëerde niet het probleem, het reflecteert dat.

De auteur doet nog een slag in de lucht als hij schrijft dat orthodoxe gelovigen trouw blijven stemmen op de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP) en de ChristenUnie (CU) omdat deze partijen bepaalde elementen van de populisten hebben overgenomen. Hier keert Rietveld de zaken achterstevoren. Want wat heeft de SGP –deze partij ken ik het beste– dan precies overgenomen van populistische partijen zoals LPF, PVV of FvD? Al in de jaren tachtig toonde de SGP zich kritisch over het multiculturalisme. Het zijn met name VVD en CDA geweest die na de opmars van populistische partijen naar ‘rechts’ opschoven om populisten de electorale wind uit de zeilen te nemen. De SGP kon gewoon blijven staan waar zij al stond.

Een derde misser is de stelling van Rietveld dat de combinatie van christendom en nationalisme diep verankerd zou zijn in het orthodoxe protestantisme. Anders dan de Rooms-Katholieke Kerk zijn de protestantse kerken volksgewijs georganiseerd. Dat traditionele protestanten in de regel niet veel op hebben met het globalisme maakt hen nog geen nationalisten. Rietveld ontgaat het Bijbelse motief van verworteling in een lokale en nationale gemeenschap, met gedeelde gebruiken, taal en cultuur. Zo kunnen mensen zich ergens thuis voelen. Verbondenheid behoedt voor anonimiteit, eenzaamheid en ontworteling – dé risicofactoren voor radicalisering.

Bijbelse standaarden

Rietveld is een progressief-vrijzinnig christen geworden en wil aantonen dat conservatieve geloofsgenoten ontzettend fout zitten. Moreel gezien hanteren ze hoge Bijbelse standaarden, maar als het om politieke en maatschappelijke bestrijding van het moderne, seculiere streven gaat, lijken alle middelen geoorloofd.

In het boek komt een bonte variatie aan organisaties en personen langs. Daar zijn bekenden bij voor de lezers van het Reformatorisch Dagblad, zoals SGP-Tweede Kamerlid Roelof Bisschop (hij hield in 2002 een lezing in Boedapest), Cor Verkade (de „huisbaas” van Forum en een „vreemde vogel”), Henk Jan van Schothorst (de man met de stars-and-stripes-stropdas), Evert-Jan Brouwer (oud-klasgenoot van de auteur) en Bart Jan Spruyt (pleitbezorger van de aartsconservatief Edmund Burke). Kees van der Staaij en Gert-Jan Segers ontbreken uiteraard niet. Tezamen met allerlei personen van divers pluimage uit Europa, Amerika en Rusland worden ze indirect met elkaar in verband gebracht.

De spil van het spookweb van prolife- en pro-family-leiders is Agenda Europe. Volgens Rietveld een geheim genootschap, maar toch krijgt hij zijn vingers achter de lijst van betrokkenen met wel 325 namen. Hij heeft ook een manifest in handen gekregen: ”Restoring the Natural Order”. Hieruit citeert hij een paar zinnen: „Door de seksuele revolutie van de jaren zestig en zeventig is Europa afgedwaald van de natuurlijke orde.” „We hebben nog maar kort de tijd, ongeveer tien tot twintig jaar. Als we nu niet handelen, zal de westerse beschaving, door de perverse ideologie die ze heeft omarmd, waarschijnlijk zichzelf vernietigen.”

”Agenda Europe” zou erop uit zijn om de wetten omtrent antidiscriminatie en homohuwelijk te schrappen, abortus te verbieden enzovoorts. Rietveld spreekt met Neil Datta van EPF, die abortus, homo- en transgenderrechten promoot. Natuurlijk is die „geschokt” door de inhoud van dit document. Rietveld verzwijgt dat Datta’s organisatie bijna 1,5 miljoen van de Bill & Melinda Gates Foundation heeft ontvangen. Over selectieve verontwaardiging gesproken.

De ‘onafhankelijke onderzoeker’ doet navraag bij verschillende mensen, vooral in de hoek van ChristenUnie en SGP. Maar die verklaren dat het epistel door één persoon is rondgestuurd, zeker niet door ”Agenda Europe” is geaccepteerd en dus geen enkele status heeft. Deze verklaringen gelooft Rietveld niet. Halsstarrig vervolgt hij zijn betoog door omstandig na te gaan welke organisaties zoal in dit ‘geheime netwerk’ participeren en haalt sappige details naar voren.

Daarbij verliest hij uit het oog dat de lijst gedateerd is. En dat deelnemende organisaties in de loop van de tijd veranderen, doordat andere personen daarin actief worden, omdat ze van koers wijzigen, of allebei. Dat ”Agenda Europe” niet meer dan een e-mailplatform is waarop deelnemers informatie met elkaar uitwisselen, wil Rietveld niet accepteren. Zo schrijft hij zijn soepel lezende vertoog naar de schijnbaar stellige conclusie toe. De argeloze lezer moet óók gaan vinden dat conservatieve christenen heel verkeerd bezig zijn. De auteur verbindt dat aan de kruistochten van weleer. Daarmee zegt hij vooral iets over de verwerking van zijn jeugd.

Slachtofferschap

Zijn er ondanks alles lessen te trekken uit dit boek? Jawel. Dit boek maakt erop attent dat de manier waarop christenen hun tegenstanders bejegenen of over hen spreken, dient te sporen met de Bijbelse aanwijzing: „Zegent uw vervolgers, vervloekt hen niet.” Een tweede les is dat we niet in de valkuil van biblicisme moeten trappen, door bijvoorbeeld apocalyptische visioenen uit de Bijbelboeken Daniël en Openbaring direct te verbinden met personen of technische vindingen. Als derde les noem ik het zelfgekozen slachtofferschap. Het lijkt mij effectiever om de Bijbelse visie op leven en samenleven met overtuiging uit te dragen dan ons te beklagen over seculieren die onze vrijheden beknotten.

Rietveld vindt dat christenen zich moeten beperken tot geweldloosheid en naastenliefde. Alsof de grondnorm van gerechtigheid er niet ook toe doet. Deze dient in politiek en bestuur juist richtinggevend en normerend te zijn. Hoe zou de overheid anders het goede kunnen bevorderen en het kwade tegengaan? Het trivialiseren van scheppingsordeningen zoals huwelijk en gezin, gaat christenen aan het hart. Niet alleen omdat het de maatschappij in chaos zal storten, iets wat je nu al ziet, maar ook omdat mensen hierdoor gedesoriënteerd raken of in eenzaamheid verkommeren. Deze oprechte zorg voor mensen wegzetten als homofobie nodigt niet echt uit tot een serieus gesprek.

De auteur is directeur van het Wetenschappelijk Instituut van de SGP

​

Boekgegevens

Nieuwe kruisvaarders, Sander Rietveld; uitg. Prometheus; 368 blz.; € 24,99.