De schokkende beelden van een bewusteloze Navalni, die op een brancard naar een ambulance in de Russische stad Omsk wordt gedragen, gingen vorige week de wereld over. Na een paar dagen in een coma in een nabijgelegen ziekenhuis te hebben doorgebracht, is de oppositieleider voor verdere behandeling naar Duitsland gebracht.

Niet lang na aankomst spreken Duitse artsen het vermoeden uit dat Navalni is vergiftigd. Maar door wie? Het Kremlin ontkent er ook maar iets mee te maken te hebben. De Russische politie kondigde donderdag aan een onderzoek te starten.

De 44-jarige Kremlincriticus is de zoveelste in het rijtje van oppositieleden die hun kritiek op het regime van president Vladimir Poetin met hun gezondheid of zelfs hun leven moeten bekopen. Navalni is zich er goed van bewust dat dit de prijs is die hij moet betalen voor zijn werk als anticorruptieactivist en tegenstander van Poetin.

Meer dan eens is door journalisten aan hem gevraagd: is dit werk je leven waard? Waarop Navalni met een kleine glimlach rustig antwoordt: „Ik probeer er niet te veel aan te denken, maar ik denk dat ik er klaar voor ben om alles op te offeren voor mijn werk en voor de mensen om mij heen. Ik zal hen niet teleurstellen.”

Tralies

Dat Navalni de afgelopen jaren al veel heeft moeten opofferen, staat als een paal boven water. Hij verdween tussen 2011 en 2019 vaak en voor langere tijd achter de tralies. De afgelopen drie jaar namen zijn arrestaties en de duur van de celstraffen alleen maar toe: in 2017 werd hij drie keer gearresteerd vanwege illegaal demonstreren. Hij moest dat jaar ook aan zijn oog worden geopereerd nadat er een chemische stof in zijn gezicht was gespoten. In 2019 zat hij een maand lang vast, weer vanwege illegaal protesteren. Tijdens het uitzitten van deze straf kreeg hij volgens Russische artsen een acute allergische reactie. Navalni en zijn aanhangers zijn van mening dat er sprake van vergiftiging was.

Een veroordeling in 2014 voor vermeende verduistering deed zijn grootste droom in duigen vallen. Hoewel hij niet achter slot en grendel verdween, dwarsboomde het wel zijn plannen om het in 2018 op te nemen tegen Poetin bij de presidentsverkiezingen. Navalni’s broer moest in dezelfde zaak wel een gevangenisstraf van 3,5 jaar uitzitten.

Veel van de andere naaste familieleden van Poetins tegenstander zijn de afgelopen jaren ook geraakt door zijn werk. Eerder dit jaar werden de bankrekeningen van Navalni’s 11-jarige zoon en 19-jarige dochter bevroren. Ook zijn bejaarde ouders konden niet bij hun geld. Hetzelfde gold voor zijn vrouw Joelia, met wie hij meer dan twintig jaar is getrouwd.

Liefdesuitingen

Dat zijn vrouw en kinderen veel voor Navalni betekenen, is duidelijk voor degenen die zijn persoonlijke websites bezoeken. Naast berichten over anticorruptie en politiek, zijn daar ook vele lofprijzingen en liefdesuitingen aan zijn gezin te vinden. Zijn vrouw plaatst soortgelijke liefdevolle berichten, foto’s en video’s over haar man op haar website.

Toch is de oppositieleider niet bij iedereen zo geliefd als bij zijn familie. Vanuit de liberale hoek in Rusland komt kritiek op Navalni omdat hij extreem nationalistisch zou zijn. De oppositieleider was tot 2007 actief binnen de Russische liberale partij Jabloko, maar werd de deur gewezen na het bijwonen van extreemrechtse marsen en controversiële anti-immigratie-uitspraken.

Daarnaast sprak hij in 2008 zijn steun uit voor Rusland tijdens de oorlog in Zuid-Ossetië met Georgië. Na de Russische annexatie van de Krim in 2014 steunde hij zijn thuisland ook door te stellen dat „de realiteit is dat de Krim nu deel uitmaakt van Rusland. De Krim is van ons.” Wel keerde hij zich tegen de wijze waarop Rusland de Krim overnam.

Hoewel deze nationalistische houding door sommigen wordt afgeschilderd als te extreem, stellen anderen weer dat het Kremlin achter deze negatieve schets zit en dat het tonen van nationalisme juist nodig is om een kans te maken bij de verkiezingen.

Vanuit het pro-Poetin-kamp krijgt Navalni regelmatig de strikvraag: beschouw je jezelf als een liberaal, een nationalist of een socialist? De oppositieleider geeft dan volgens Poetins aanhangers een onbevredigde antwoord: „Ik beschouw mezelf als een verantwoordelijk burger van de Russische Federatie.”

Een voordeel voor Navalni van het commentaar op zijn vermeende extreemrechtse ideeën is dat hij vervolgens moeilijker als een speelpop van het Westen kan worden weggezet. Het sluit echter niet uit dat de activist ook kritiek krijgt op zijn banden met onder andere de Verenigde Staten. Wie betaalde bijvoorbeeld in 2010 zijn cursus van een half jaar aan de prestigieuze Amerikaanse universiteit Yale? Wat studeerde hij daar, wordt uit achterdocht gevraagd.

Naast kritiek op zijn pro-Russische én pro-Westen standpunten, wordt er ook aan zijn capaciteiten getwijfeld. Kan iemand Rusland leiden die niet eerder een belangrijke bestuursfunctie heeft vervuld? Heeft Navalni genoeg economische kennis om een land te besturen? Terwijl de antwoorden op die vragen flink blijven verschillen in binnen- en buitenland, heeft de oppositieleider maar één boodschap: ik ga nergens heen en ik blijf in Rusland vechten omdat ik de hoop voor mijn land niet opgeef.