Als een soort vreugdekreet bracht Kruidvat naar buiten dat het aantal geopende winkels op Eerste Kerstdag ten opzichte van vorig jaar verdubbelde. Bij de supermarkten is inmiddels een derde open op eerste kerstdag. Vorig jaar was dat nog een kwart. En Albert Heijn spant de kroon. Vorig jaar konden klanten in ruim 180 vestigingen op deze dag hun boodschappen doen, dit jaar kan dat al in bijna 500 vestigingen. Opvallend is dat Albert Heijn als argumentatie aanvoert dat dit te maken heeft met gemeentelijk beleid. Als een gemeente de mogelijkheid biedt om op eerste kerstdag open te zijn, dan doet Albert Heijn dat. Gemeenten faciliteren dus massaal het winkelen op eerste kerstdag.

Sinds 2013 gaan gemeenten over de openingstijden op zon- en feestdagen. Dat hier een expliciete belangenafweging in de gemeenteraad aan ten grondslag moet liggen, wordt vaak vergeten. Maar voordat een gemeente een besluit neemt, moet er een zorgvuldige afweging van belangen plaatsvinden en moeten niet alleen de belangen van het grootwinkelbedrijf prevaleren.

Familiebedrijven

Ook dienen de belangen van werknemers en die van kleine winkels, vaak familiebedrijven, te worden meegewogen. Opening op eerste kerstdag betekent immers dat deze winkeliers en hun werknemers ook deze dag als vrije dag moeten opofferen. Sommige lokale bestuurders uiten op Twitter hun verwondering over een opening op eerste kerstdag. Ook de vakbonden spraken hun zorg uit. Instemming werd slechts opgetekend vanuit de hoek van het grootwinkelbedrijf. Zij realiseren zich maar al te zeer dat deze verruiming in hun voordeel is.

Er is inmiddels een boekenkast vol verschenen met onderzoek naar verruiming van de winkeltijden op zon- en feestdagen. Hieruit blijkt dat het economisch voordeel nihil is en het slechts gaat om een verschuiving tussen groot- en kleinbedrijf. Verruiming van de openingstijden pakt immers nadelig uit voor kleinere winkeliers. Indien zij hun deuren gedurende meer uren openen, stijgen voor hen de kosten als percentage van de omzet, terwijl de eigenaren van grote winkels door openstelling de kosten als percentage van de omzet juist kunnen verlagen. Het familiebedrijf wordt dus de dupe van een ruimere openstelling op feestdagen.

Fles drank

Maar ook vanuit andere invalshoeken zijn argumenten tegen een opening op feestdagen te geven. En dit geldt niet alleen voor de gemeenten op de Biblebelt. Zo ondermijnt een opening op eerste kerstdag een gemeenschappelijke vrije dag voor familie, om in gezamenlijkheid het kerstfeest te kunnen vieren. Een expliciet verbod om de winkels te openen betekent dat personeelsleden in de detailhandel één vaste dag hebben waarop de werkgever geen beroep op hen kan doen en het gemak voor de klant om nog snel een fles drank of ”een aspirientje” te halen niet prevaleert. Bovendien worden winkeliers gedwongen mee te doen, om in een moordende concurrentiestrijd het hoofd boven water te houden.

Juist een gemeenschappelijke feestdag moet een (religieus) bezinningsmoment zijn en tegenwicht bieden aan de toenemende economisering van de samenleving. Het is nog niet te laat! De verontwaardiging hierover zou moeten leiden tot een openbaar debat in iedere gemeente met een (open) supermarkt, warenhuis of drogisterij. Daarbij dient in ieder geval te worden stilgestaan bij de vraag of de wettelijke vereiste van een openbare belangenafweging in de gemeenteraad heeft plaatsgevonden. Beter is nog om de sluiting op feestdagen expliciet in de wet op te nemen. Laten we de eerste kerstdag en andere feestdagen blijven koesteren als rustpunt en sociale ontmoetingsdag.

De auteur is hoogleraar bestuur en economie Vrije Universiteit Amsterdam.