Hermeneutiek die niet bij God begint, lijdt schipbreuk
In een tweedelige briefwisseling wisselen dr. J. M. Burger en dr. G. A. van den Brink met elkaar van gedachten over hermeneutiek, het verstaan van de Bijbel. De slotafleveringen.
Geachte dr. Van den Brink, beste Gert,
Dank je wel voor je brief. De vragen die je me stelt, bieden mij de gelegenheid om op een paar dingen in te gaan.
Je vraagt me waarom ik het niet gewoon bij de klassieke gereformeerde hermeneutiek houd. Verder signaleer je het gevaar dat ik vrome dingen zeg, maar ondertussen de gereformeerde theologie uitlever aan de postmoderne filosofie.
Laat helder zijn: de klassieke gereformeerde theologie die nadenkt over de uitleg van de Bijbel verdwijnt in onze benadering niet. De afgelopen jaren is er vanuit Kampen (en Apeldoorn) veel geschreven over de uitleg van de Bijbel. Maar er is meer nodig. Nieuwe bezinning op hermeneutiek heeft laten zien hoe ingewikkeld verstaansprocessen zijn. Wanneer je als gereformeerde je niet uit de wereld terug wilt trekken, kun je dat niet negeren. We zijn niet van de wereld, maar leven wel in de wereld, zo postmodern en pluralistisch als die tegenwoordig is.
Dat heeft impact, of we dat nu willen of niet. We zijn ons er allemaal van bewust dat we maar mensen zijn. We zijn historisch en niet eeuwig. We hebben maar één moedertaal waarin we ons echt goed kunnen uitdrukken. We zijn onbetrouwbaar en worden gedreven door belangen, soms bewust en soms onbewust (dat is misschien nog gevaarlijker). We hebben blinde vlekken. Wie ik ben, werkt door in mijn kijk op al het andere, ook op de Bijbel. Dat is wat de twintigste-eeuwse hermeneutiek ons laat zien. We moeten er in de theologie over nadenken wat dat betekent, want deze problemen vragen om een gereformeerd antwoord. Ook jij preekt en moet de Bijbel uitleggen en toepassen. Dan kun je toch niet om deze vragen heen?
Nadenken over deze vragen is nodig om geen relativist te worden. Omdat ik die uitdaging bewust aanga, is mijn manier van denken misschien anders dan de jouwe. Jij noemde Don Carson, ik heb meer met Kevin Vanhoozer, maar beiden zijn collega’s aan één instituut en schrijven in hetzelfde recente boek over de Schrift dat jij noemde in je recensie.
Maar hoe hermeneutisch ik ook denk, in de kenleer ben ik wel degelijk een (kritisch) realist. In Zijn openbaring openbaart God Zichzelf, Zijn wil en Zijn verlossingsplan. Die openbaring is voor iedereen, niet alleen voor wedergeboren mensen. Het kan ons verweten worden, wanneer wij weigeren te luisteren naar Gods Woord en blind zijn voor Jezus, het vleesgeworden Woord van God. Wonderlijk genoeg kan Gods Geest dat Woord van God toch gebruiken om een verandering van ons hart tot stand te brengen en doet Hij dat ook.
Er is dus meer dan verstaan. Het probleem van de zonde is meer dan een leesprobleem. Zonde is de trotse weigering naar God te luisteren en Hem te gehoorzamen. Die weigering heeft verwoestende gevolgen voor heel ons leven, ook voor ons lezen en begrijpen. Het kwaad nestelt zich in ons hart en dat werkt overal in door.
Wedergeboorte omvat weliswaar het ontvangen van een nieuw verstaan. We moeten leren om niet volgens het vlees te kennen (2 Korinthe 5:16). We hebben de innerlijke vernieuwing van onze gezindheid nodig om te leren onderscheiden wat naar Gods wil is (Romeinen 12:2). De vernieuwing van onze manier van kijken, denken en beoordelen is een belangrijk onderdeel van de heiliging. Maar natuurlijk zijn wedergeboorte en heiliging meer. We ontvangen een nieuw hart en een nieuw leven in Christus. Het gaat erom dat ongehoorzaamheid verandert in gehoorzaamheid.
Omdat leven meer is dan verstaan en interpreteren, is theologie meer dan hermeneutiek. Theologie gaat uiteindelijk over wie God is en wat Hij doet; en over wie wij zijn en hoe wij met Hem leven. Ook is niet alle hermeneutiek theologisch van aard. Maar theologische hermeneutiek bezint zich op verstaansprocessen van mensen in hun relatie tot God. Die bezinning moet wel degelijk bij God beginnen. Het zijn immers Gods genade en verlossing die ook de vernieuwing van ons verstaan omvatten.
Mijn vraag aan jou is: waarom denk je niet gewoon met ons mee om op deze manier de gereformeerde traditie voort te zetten?
In Christus verbonden,
Hans Burger
Dr. J. M. Burger is universitair docent systematische theologie aan de Theologische Universiteit Kampen.
