Deze vragen vormden het startsein van de tweede dag van de jaarlijkse studieweek voor theologiestudenten van de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk in Nederland. Dr. A. Versluis, predikant van de christelijke gereformeerde kerk te Ouderkerk aan de Amstel, die promoveerde op een onderzoek naar Gods oproep tot uitroeiing van het Kanaänitische volk, begon er dinsdag zijn lezing mee.

Resoluut afstand nemen of verdedigen, dat zijn, zei hij, de manieren waarop men in de gangbare theologie omgaat met oudtestamentische geweldsteksten. Volgens dr. Versluis is het echter belangrijk „om zorgvuldig te luisteren naar wat het Woord ons te zeggen heeft, zonder een eigen selectie te maken, maar ook zonder alles glad te strijken door wel even uit te leggen waarom al dat geweld nodig was.”

Vrede

Hij noemde vijf punten die van belang zijn voor de omgang met geweldsteksten in het Oude Testament.

In de eerste plaats „moet de context van het gehele Oude Testament bekeken worden.” Die context begint met de situatie van volkomen vrede aan het begin van de schepping en eindigt met een breed gedragen uitzien naar een situatie van volkomen vrede.

Het tweede waar dr. Versluis op wees, is de wereld waarin Israël leefde en waarin het Oude Testament is ontstaan. In grote delen van die wereld kwam veel geweld voor. Het werd zelfs verheerlijkt. „Het is in dat licht bezien bijzonder dat het geweld in het Oude Testament niet verheerlijkt wordt. Tegenwoordig is het gebruik van geweld vaak onbegrijpelijk, maar we moeten oppassen dat we niet zomaar onze ideeën over geweld opleggen aan het Oude Testament.”

In het Oude Testament wordt geweld op vele plaatsen en manieren juist afgewezen, zei de predikant. Als voorbeeld noemde hij David, die geen tempel mocht bouwen, omdat hij te veel oorlogen had gevoerd.

Ook de vaak aangehaalde bepaling ”oog om oog, tand om tand” is geen verdediging, maar juist een beperking van geweld. Dr. Versluis: „Een misdrijf vraagt een evenredige vergelding, niet meer.”

Ketters

Eveneens van belang is het beeld van geweld in onze tijd. Mensen beschouwen geweldsteksten in het Oude Testament vaak als een probleem, maar dat is in het verleden anders geweest. In de middeleeuwen sprak het bijvoorbeeld vanzelf dat ketters gedood werden. Volgens dr. Versluis laat het geweld in de Bijbel zien „dat God werkelijk met de mens van doen wil hebben. Door Zijn Woord wijst Hij de weg in de verschrikkelijke realiteit van ons gebroken bestaan.”

Het vijfde punt dat hij noemde, is de overtuiging dat God recht doet. „We mogen al het onrecht en zelfs onze eigen wraakzucht in Gods hand leggen. Eens zal Hij recht doen. Het zou pas echt vreselijk zijn als God niet zou toornen over alle onrecht en zonde op aarde en er geen einde aan zou maken.”

Worsteling

Dr. Versluis stond vervolgens stil bij de vraag: wat betekent dit nu voor de prediking? „Het is van belang om de actuele moeite met geweld serieus te nemen. En het is belangrijk dat vragen hierover worden genoemd op een manier waarin mensen zich herkennen.”

Bij het antwoord op dat soort vragen mag volgens de predikant „ook de worsteling met geweld in de Bijbel doorklinken.” Daaruit blijkt het besef dat we niet alles begrijpen. „Wij kunnen God niet narekenen of in de vingers krijgen.”

De predikant benadrukte verder dat het goed is om „de geweldsteksten in het geheel van de Schrift en de heilsgeschiedenis te plaatsen. De situatie van Israël in het Oude Testament verschilt behoorlijk met die van de christelijke kerk vandaag. Die kerk verwacht Gods Koninkrijk in volmaaktheid en dat Koninkrijk is nooit door ons of door geweld te realiseren, maar biddend te verwachten.”