Neem de zonde van het racisme serieus
Het zijn de mensen die zelf slachtoffer zijn van racisme en progressieve activisten die bij antiracismedemonstraties het voortouw nemen. Zoals vaker het geval is bij grote sociale vraagstukken, klinkt de stem van het orthodoxe autochtone christendom in Nederland te weinig krachtig vanachter de muren van het oude vertrouwde.
Toen er Malawische gasten van de GZB op Schiphol aankwamen, werden ze door de autoriteiten bejegend alsof ze potentiële drugssmokkelaars waren. Racisme is reëel! De kerk heeft volgens ons een belangrijke rol te spelen in het racismedebat. Enerzijds omdat ze ervaringsdeskundige is en anderzijds omdat de Bijbel voor degenen die in Christus zijn een heldere weg uit het racisme wijst.
Racisme is geen onderwerp voor studeerkamergeleerden. Racisme is helaas onderdeel van het leven van christenen. Het is pijnlijk om te merken dat niet-blanke broeders en zusters lijden aan racisme, met als gevolg vaak onzekerheid, stress of een laag zelfbeeld. De oorzaak hiervan is dat deze broeders en zusters veelal jarenlang door een andere raciale groep op directe of op een wat subtielere manier te verstaan gegeven is dat ze inferieur zijn en zich moeten aanpassen aan de westerse, blanke manieren van doen en denken.
Hoe komt dit? Door verschillende factoren, zoals de Reformatie, de Verlichting, de Industriële Revolutie en het kolonialisme, is de Europeaan zeer succesvol geworden. Genoemde factoren hebben ons enorme welvaart gebracht. Echter, zonder dat we dit altijd doorhebben, heeft deze ontwikkeling ook met zich meegebracht dat de Europeaan de wereld tegemoet treedt met een zekere superioriteit. Helaas is deze superioriteit ook zichtbaar in hoe het Europese christendom vaak kijkt naar het Zuiden: de arme kindertjes in de Derde Wereld voeden, de gekleurde heidenen bekeren en de onderontwikkelde landen helpen.
Cultuurchristendom
Met het kolonialisme verspreidden ook de bijbehorende theologische stromingen van het evangelicalisme en liberalisme zich over de wereld. Alleen als je als dominee in het Zuiden gevormd bent door deze westerse tradities, ben je een goede theoloog. Zo niet, dan houd je je bezig met syncretisme of bedrijf je contextuele theologie. Westerse theologie is ontwikkeld in een witte realiteit en doet vandaag de dag geen recht meer aan het christendom, dat tegenwoordig veel veelkleuriger is.
Niet alleen in de relaties binnen de wereldkerk werkt het superioriteitsgevoel door: in een deel van orthodox-christelijk Nederland valt het Europese superioriteitsdenken van populistische en nieuwrechtse politieke bewegingen in weltoebereide aarde. Denk alleen maar aan het benadrukken van de Joods-christelijke cultuur. Het bewieroken van dit cultuurchristendom heeft de veronderstelling dat wij Europeanen meer gezegend en beter zijn dan mensen uit andere werelddelen.
Veelkleurige beweging
De betogers tegen racisme vragen ons om niet weg te kijken van deze realiteit. Hun woede en kritiek nopen ons ook om terug te gaan naar de Bijbel, die ons hierin een volstrekt heldere én hoopvolle richting wijst. Door het zoenoffer van Jezus Christus op Golgotha is het voorhangsel gescheurd. Daarmee liet God zelf zien dat Hij de raciale middelmuur heeft afgebroken (Efeze 2:14). Van een Joodse monocultuur werd de kerk door het werk van Christus en de uitstorting van de Heilige Geest op Pinksteren een veelkleurige beweging van alle volken. In Christus is er geen Jood of Griek meer „want Gij allen zijt één in Christus Jezus” (Galaten 3:28). En alleen met alle heiligen kunnen wij ten volle begrijpen „welke de breedte en lengte en diepte en hoogte is” van Christus (Efeze 3:18). Juist in deze nieuwe, culturen en rassen verbindende eenheid worden de genade en de grootheid van de Vader en de Zoon in de wereld zichtbaar (Johannes 17:21 en Efeze 3:10). Die eenheid was in de begintijd van het christendom nooit ideaal of gemakkelijk, maar wel een van de zichtbare tekenen van de bevrijdende en vernieuwende kracht van het Evangelie. Zou dat in onze dagen ook niet zo zijn?
Eerlijk gesprek
Daarom roepen wij onze collega’s op om juist in de kerk werk te maken van antiracisme.
- Zorg dat het veelkleurige lichaam van Christus zichtbaar wordt in de kerk. Dat is voor een multiculturele kerk gemakkelijker dan voor een bijna geheel uit blanken bestaande gemeente. Maar via zendingscontacten en contacten met migrantenchristenen kan ook nu de muur van de scheiding zichtbaar worden afgebroken. Ga in die contacten het eerlijke gesprek over racisme niet uit de weg. „Als één lid lijdt, lijden alle leden mee”, zo schrijft de apostel Paulus over de werking van het Lichaam van Christus (1 Korinthe 12:26). Als we echt naar elkaar luisteren, zullen we elkaars lijden ook kunnen meevoelen en meedragen.
- Breng in prediking, pastoraat, gebed en catechese de zonde van het racisme in het licht van Christus en verzwijg of relativeer deze niet. Een voorbeeld van deze relativering zien we in de bijdrage ”Tast mijn gezalfden niet aan” van ds. J. M. J. Kievit (RD 13-6). Daarin noemt hij racisme om aandacht te vragen voor antisemitisme. Blijkbaar is voor hem deze laatste zonde urgenter en belangrijker dan de eerste (al wordt het niet duidelijk waarom). Beseft hij echter niet dat je hiermee tegenover niet-blanke broeders en zusters een pastorale misser begaat, alsof je tegen ouders die net een kind hebben verloren, zegt: „Maar anderen maken nog iets ergers mee dan jullie.” Neem de zonde en het leed van racisme serieus en speel Gods schepselen niet tegen elkaar uit.
Zo kunnen we als christenen samen in deze tijd getuigen zijn van de veelkleurige en werkelijk bevrijdende wijsheid van de Vader, naar wie elk geslacht op aarde wordt genoemd.
Ds. W. H. den Hartog is GZB-zendingspredikant en was als zodanig lid van de Afro-Amerikaanse AME Kerk. Momenteel is hij predikant bij de presbyteriaanse CCAP in Malawi. Ds. J. H. Visser is predikant van de Noorderkerk in Amsterdam.
