Het aanbidden van relikwieën, het kussen van iconen en het betalen voor gebeden is in het klooster van Sergiev Posad nog dagelijkse kost. De hervormingen van de kerk in Europa drongen nooit door tot de Russische orthodoxie.
„Wat een heerlijk weer”, zegt Ljoebov Aleksandrovna, terwijl ze omhoog kijkt naar de opgeklaarde lucht. Aan de wolkjes rond haar mond is te zien dat het erg koud is. Toch staat ze al een halfuur in de rij voor de overblijfselen van de heilige Sergius, stichter van het klooster –”Lavra”– van de ”heilige Drie-eenheid en de heilige Sergius” in de Russische stad Sergiev Posad.
Ljoebov Aleksandrovna heeft er veel voor over om hier te komen: „De weg hierheen was echt een ramp. We moesten drie uur rijden met de auto vanuit Moskou om hier te komen, en we stonden nog in de file. Ik was hier ooit eens eerder, in de Sovjetperiode. Toen waren er niet zoveel toeristen als nu. Mijn kinderen belden me gisteren op of ik mee wilde hierheen. En nu ben ik hier, met zoveel plezier en met heerlijk weer.”
Relieken
Deels komt Ljoebov Aleksandrovna hier voor de geschiedenis, want in het Lavra heeft „elke vierkante meter wel een verhaal.” Ze schrijft zelf voor een aantal tijdschriften in Moskou over de Russische geschiedenis en geeft les als linguïst Frans en Engels aan een universiteit in de stad. Toch komt ze niet alleen voor de historie. „Ik ben hier ook om als orthodoxe gelovige de relieken van Sergej Radonezjki –zoals de Russen hem noemen– aan te raken.”
Binnen in de kathedraal waar de relieken van de heilige Sergius liggen is het een drukte van belang. Ook hier staat een rij. Mensen kopen kaarsen om die aan te steken in de buurt van het graf. Mensen buigen zich voor de iconen en steken een kaarsje aan. Boven het met goud overtrokken graf van de heilige Sergej hangen koperen wierookbranders. Een priester zingt gebeden die een koortje van vrouwen telkens meerstemmig herhaalt. Voor elke bezoeker die het glas rondom het graf van de heilige Sergius kust, slaat hij een kruisje. Ooit gaf een orthodoxe priester toe dat hij ’s ochtends, voordat de kerk open is, het glazen raampje opent en de botten met zijn lippen aanraakt.
Buiten gekomen is het even rillen van de kou. Aan sommige mensen is te zien dat ze gehuild hebben. In de orthodoxe theologie is huilen een gave van de Geest. Even verderop staat nog een rij. Deze is minder lang. Mensen staan met één- en tweeliterflessen in de rij voor een klein gebouwtje. In dat gebouwtje stroomt water uit een kraan. Aan de kraan, in de vorm van een kruis, ‘hangt Christus’.
Tatjana is een van de mensen die in de rij staan. Ze heeft net een paar flessen gekocht die ze wil vullen met het heilige water. „Als je er in gelooft, kun je het water ’s ochtends op een lege maag drinken nadat je gebeden hebt en woorden uit de Bijbel gelezen hebt.” Op de vraag wat dat met haar doet, antwoordt ze ontwijkend: „Dat is op die manier algemeen geaccepteerd.” Tatjana komt net als veel bezoekers uit Moskou en geniet van het dagje weg. „Het is hier zo mooi, zulke rijkdommen en zo mooi gerestaureerd.”
Moskou
Het is eigenlijk altijd druk in het Lavra. Zelfs op maandagmorgen zijn er veel mensen op de been. Overal in het klooster worden ’s morgens ochtenddiensten gehouden. Het zingen van het koortje klinkt uit luidsprekers en is al van verre te horen. Dagelijks komen er bezoekers uit alle windstreken, de meesten uit Moskou. Ze komen een dagje naar het klooster om zich even uit de dagelijkse sleur van het drukke leven te onttrekken.
In de kathedraal van de heilige Drie-eenheid, aan de overkant van het plein, is die rust echter ver te zoeken. Het is er druk en rumoerig. Verschillende mannen en vrouwen kussen de iconen van de beroemde Russische iconograaf Andrej Roebljov, een discipel van de heilige Sergius. Anderen steken kaarsjes aan voor een zieke geliefde of zeggen een gememoriseerd gebed op voor een kennis.
Achterin de kerkzaal staat een toonbank met daarachter een brede orthodoxe priester in een lang gewaad met een baard heilig brood te verkopen. Een van de bezoekers, een vrouw van in de veertig, krijgt zo’n zakje met kleine ronde bolletjes in haar hand gedrukt van de priester. Ze legt uit wat dat is: „Het brood wordt hier in het klooster gebakken. Als je erin gelooft, kun je het in de ochtend eten, tijdens het bidden, en dan geeft het rust of genezing.”
In de toonbank zitten verschillende gleuven waar mensen geld in proppen. De meeste mensen schrijven namen op blanco briefjes en stoppen die in een kistje met daarop ”voor gezondheid” en een ander kistje ”voor geruststelling’. Een bordje op de houten toonbank leest: „Donaties voor elke naam: één jaar – 2000 roebel, een half jaar – 1000 roebel, veertig dagen – 500 roebel”. Toeschouwers die minder hebben met de orthodoxie en meer met de Reformatie zal het tafereel ongetwijfeld doen denken aan de aflaten die de monnik Tetzel in West-Europa verkocht aan mensen in ruil voor redding en vergeving. Er zijn ook kaarsen te koop.
Markt
Niet alleen kaarsen, heilig brood en flessen voor heilig water zijn te koop in het Lavra. Er zijn ook winkeltjes waar souvenirs, beeldjes, ansichtkaarten en iconen voor in huis te kopen zijn. In een vitrine liggen zelfs foto’s van Poetin en de Chinese president Xi, blijkbaar voor de Chinese toeristen. Er staan matrjosjka’s van ruimtereizigers uit de Sovjet-Unie en voor een portret van de Russische president staat een twintigtal dure horloges te schijnen. De gemiddelde prijs daarvan ligt hoger dan een maandloon in Rusland.
Daarnaast staan er kraampjes met lekkernijen voor de inwendige mens. Al dat lekkers wordt gebakken in het klooster. Er zijn zelfs koekjes, die zonder melk en gist zijn gebakken, speciaal voor diegenen die vasten. In boekwinkels kan men allerlei religieuze en minder religieuze boeken kopen. Ook buiten het Lavra wordt er geld verdiend aan de toeristen: er staan luxe hotels en hostels waar mensen kunnen overnachten en men probeert souvenirs aan de man te brengen.
Het tafereel kan gerust een marktplaats worden genoemd, met waren die men niet zou verwachten in een orthodox klooster, zeker niet als men bedenkt dat de oprichter ervan probeerde in eenvoudigheid te leven, zoals Christus, in volledige soberheid, vaak vastend en zijn geld met liefde delend met de armen. Het contrast is enorm tussen het (al dan niet neppe) goud, zilver en edelsteen binnen de muren van het Lavra enerzijds en de typisch grijsgrauwe Russische stad daarbuiten anderzijds.
Kerk in een eetcafé
Elke zondag komen zo’n dertig à veertig protestanten samen in een eetcafé, dat ze voor de gelegenheid wekelijks huren. Ze hebben niet zo veel met de orthodoxe gelovigen en vinden het soms lastig om samen in één stadje te leven. De evangelische pinkstergemeente is hier niet de enige protestantse kerk; er is ook nog een charismatische kerk. Daarom heeft de gemeente veel contact met christenen uit naburige steden zoals Jaroslavl en Moskou.
Omdat pastor Dmitri op bezoek is bij een gemeente in Jaroslavl leidt zijn hulp, Dmitri Kromski, de dienst. Er worden bekende liederen gezongen, vertaald in het Russisch. Een broeder spreekt de gemeente toe over het belang van getuigenissen: „Weten jullie nog hoe de orthodoxen begin dit jaar langs kwamen om met ons in discussie te gaan? Wat had dat eigenlijk voor zin? Het is veel belangrijker om onze getuigenissen te vertellen. Hoe God in onze levens werkt, en onze levens verandert. Dat is veel krachtiger dan discussie.”
Na de dienst eten de kerkleden altijd met elkaar. Russische rijstepap met een kotelet en een beetje mayonaisesalade met bieten. Dmitri Kromski is het helemaal eens met de woorden die werden gesproken in de dienst. „Begin dit jaar kwamen er drie orthodoxe priesters naar onze kerkdienst. Ze wachtten netjes met spreken tot de dienst was afgelopen en gingen met ons in discussie”, begint Kromski: „Ze noemden ons ”jeretiki”, ketters.”
Kromski en anderen kregen het met hen aan de stok over het slaan van kruisjes en het aansteken van kaarsjes. „Dat staat niet in de Bijbel”, zegt Kromski. „Maar de orthodoxen lazen de tekst voor waarin staat dat als alles wat Jezus heeft gedaan opgeschreven zou worden, dat er niet genoeg boeken in de wereld zouden zijn. Dat lijkt me nou niet echt een sterk argument.”
De orthodoxe priesters en de evangelische kerkleden werden het niet eens. „Al met al proberen we daarom uit elkaars buurt te blijven”, legt Kromski uit. „Wij gaan uiteraard niet voor het Lavra staan flyeren met presentjes over ons geloof in Christus, maar voor de rest is het niet vijandig”, zegt Kromski. „Maar ik weet wel dat ik hier op de juiste plaats zit”.
