„Ik word niet vrolijk van zijn correspondentie”, zegt Zoeter (30) vanuit Gent, de plaats waar hij dit jaar promoveerde op de Griekse kerkvader. Voor zijn rede over Basilius gaat de classicus maandag België niet uit. De TUA organiseert de lezingen online. Zoeters lezing is de eerste in een serie over de Griekse kerkvaders Basilius, Gregorius van Nyssa en Gregorius van Nazianze.

De TUA noemt in haar aankondiging van deze lezingenserie de Griekse kerkvaders onopvallend. Herkent u dat?

„Ja. Toen ik mijn studie naar Basilius’ brieven begon, waren er maar twee vrienden bij wie er een lampje ging branden en die zijn beiden dominee. In de westerse wereld zijn Ambrosius en Augustinus mannen van naam. In de oosterse orthodoxie bekleedt Basilius echter een heel belangrijke plek, samen met zijn broer Gregorius van Nyssa en de andere Cappadocische vader: Gregorius van Nazianze.”

Wie was Basilius de Grote?

„Op iconen is hij te herkennen als een lange, magere man met een bruine puntbaard. In zijn meer dan 300 brieven leer ik hem kennen als een negatieve man. Hij klaagt continu over van alles: zijn zieke lichaam, problemen in Caesarea, een plaats in het huidige Turkije waar hij bisschop was. Wat hij schrijft aan andere kerkvaders is scherp. Toch had hij ook veel goede dingen. Tijdens een hongersnood verkocht hij zijn bezittingen ten bate van de armen. Hij stichtte een van de eerste ziekenhuizen. Hij legde de grondslag voor het monastieke leven in de Oosterse kerk.”

Welke theologische vragen speelden er in zijn tijd?

„Die gingen vooral over de drie Goddelijke personen. Basilius schreef dat God de Vader en God de Zoon gelijk zijn in wezen. Dit was een stellingname tegen het arianisme, waarin Vader en Zoon niet gelijk zijn. Een ander gigantisch probleem van toen was wie de Heilige Geest was. Basilius verdedigde dat ook de Heilige Geest ongeschapen is. Dat hebben de drie Cappadocische vaders gezamenlijk, ook al maakten ze onderling verder over best veel dingen ruzie.”

Is er een verschil tussen de werkelijke Basilius en wat er over hem geschreven is?

„Enorm. In de beeldvorming is hij een moedig voorvechter van de orthodoxie. Dat zijn theologie zich ontwikkelde wordt daarin niet meegenomen. Geschiedschrijvers doen het graag voorkomen alsof Basilius de orthodoxe leer moest verdedigen tegenover de Romeinse keizer Valens. De keizer wilde de discussies over het wezen van de godheid sussen door ervoor te pleiten niet meer te spreken over ”het wezen”. Maar uit Basilius’ brieven blijkt dat die twee eerder samenwerkten dan in conflict waren.”

Hoe verklaart u het verschil tussen de echte Basilius en de geschiedschrijving?

„Basilius stierf geïsoleerd, zijn netwerk was afgebrokkeld door zijn moeilijke karakter en omdat hij verdacht werd van ketterij. In Chronicon, een soort “Het aanzien van” schreef Hiëronymus van Stridon bij het jaar 376: „Basilius, bisschop van Caesarea in Cappadocië, wordt als beroemd beschouwd. Maar hij deed veel van zijn goede eigenschappen van zelfbeheersing en intelligentie teniet door één enkel gebrek: zijn hoogmoed.” Na zijn dood werd zijn bijdrage aan de ontwikkeling van de triniteitsleer echter steeds meer gewaardeerd. Op het concilie van Constantinopel in 381 werd hij gerehabiliteerd. Bij zijn leven verloor hij achting. Na zijn dood groeide hij uit tot kerkvader.”

__