De kleine universiteit van de Christelijke Gereformeerde Kerken leverde met 23 eerstejaars voor het cursusjaar 2018-2019 een knappe prestatie. Twee jaar terug lag dat aantal bij de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA) nog op vijftien. „We trekken steeds meer studenten uit de breedte van de gereformeerde gezindte”, zegt rector prof. dr. Herman Selderhuis. „De kwaliteit van de opleiding speelt daarin mee.” De bacheloropleiding scoort in de Keuzegids Universiteiten 2019, een consumentengids die universitaire opleidingen beoordeelt, opnieuw een topnotering.

Als vervolgopleiding op de bachelor kunnen TUA-studenten slechts kiezen uit één master. Die is specifiek gericht op het predikantschap en moest het doen met slechts negen nieuwe aanmeldingen. Maar daar gaat de TUA wat aan doen. Volgend jaar start een nieuwe eenjarige master, waarbij de universiteit ook mikt op buitenlandse studenten. „Deze master moet studenten bedienen die geen predikant willen worden, maar wel dienstbaar willen zijn aan de kerk. Ook merken wij dat de belangstelling uit het buitenland voor gereformeerde theologie toeneemt.” De instelling is nu bezig met fondsenwerving.

Platform

De Vrije Universiteit Amsterdam (VU) is met 360 studenten de grootste speler op het gebied van theologie en religiewetenschappen. De VU heeft samen met de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) een bacheloropleiding theologie die al jaren rond de 35 studenten trekt.

De bachelor religiewetenschappen, die anders dan theologie religies vanuit een ‘neutraal’ perspectief bestudeert, boekte lichte winst. Studenten kiezen vooral voor het islamtraject en nauwelijks voor een studie waarbij de verschillende religies worden vergeleken. Onderwijsdirecteur prof. dr. Joke van Saane: „Er is nu veel meer behoefte om zich te specialiseren in één religie.”

De bacheloropleidingen gaan daarom op de schop. Theologie en religiewetenschappen gaan vanaf september 2020 verder als één opleiding met een scala aan keuzemogelijkheden. Een nieuwe optie wordt dan evangelicaal-gereformeerde theologie. „Internationaal is daar veel belangstelling voor; de VU staat nog steeds bekend om haar neocalvinistische karakter.” De universiteit versterkt zo haar profiel als platform voor allerlei stromingen in het religieuze landschap.

De eenjarige master aan de Amsterdamse universiteit is al breed opgezet met theologische en religiewetenschappelijke trajecten en zag het aantal studenten wel toenemen (139 studenten tegenover 128 vorig jaar). Het traject geestelijke verzorging is populair, net als dat van media en religie. Van Saane: „Studenten hebben behoefte aan een opleiding waarmee ze in de samenleving relevant kunnen zijn.”

Bij het aan de VU verbonden Hersteld Hervormd Seminarium is de instroom stabiel, laat docent en studiecoördinator dr. P. C. Hoek weten. Het aantal masterstudenten schat Hoek op achttien.

Stadspionier

De instroom van master predikant van de PThU, gevestigd in Amsterdam en Groningen, daalde van 56 naar 37. Daarmee kwam het aantal weer in de buurt van twee jaar geleden (34 inschrijvingen). De specialisatierichting geestelijke verzorging van de masteropleiding in Groningen groeide echter licht. De universiteit heeft met 360 inschrijvingen veruit de meeste theologiestudenten.

De PThU gaat de masteropleiding verbreden, laat onderwijsdirecteur dr. Ciska Stark weten. „We leiden theologen op voor kerk, samenleving en academie. Het beroepsprofiel van de predikant wordt steeds veelzijdiger: van dorpspredikant tot stadspionier. We laten de predikantsmaster daar beter op aansluiten met bijvoorbeeld variabele stages en meer keuzemogelijkheden.”

Daarnaast zal de PThU de masteropleidingen flexibeler maken voor de oudere deeltijdstudent, stelt Stark. Zo wordt de eenjarige master in Groningen al in deeltijd gegeven. De PThU gaat deze breder onder de aandacht brengen om studenten te trekken die theologie willen studeren zonder predikant te worden.

Geen garantie

Dat een kwalitatief goede opleiding geen garantie is voor hoge studentenaantallen, blijkt wel bij de Rijksuniversiteit Groningen. Theologie komt in de Keuzegids Universiteiten 2019 weer als beste in zijn soort uit de bus, na de laatste twee jaar tweede te zijn geweest. Toch daalde het aantal nieuwe eerstejaars licht. Onderwijsdirecteur dr. Sipco Vellenga: „Studenten blijven vanwege het leenstelsel langer thuis wonen en kiezen daarom voor een universiteit dichtbij. Dit speelt ons parten.”

Het aantal eerstejaars religiewetenschappen steeg wel, van 9 twee jaar geleden naar 26. In de Keuzegids komt de opleiding dit jaar ook als beste uit de bus. Vellenga: „We hebben de opleiding vernieuwd. De inhoud, de reductie van het aantal vakken en het feit dat we meer structuur hebben aangebracht, waarderen studenten.”

De opleiding startte in 2018 met een nieuw mastertraject, dat relatief veel aanmeldingen ontving. Volgens Vellenga sluit het nieuwe traject aan bij de maatschappelijke ontwikkelingen. „De opleiding leidt studenten op om mensen met gezondheidsproblemen te helpen op het terrein van zinvragen die niet gebonden zijn aan een kerkelijke stroming. Daaraan is veel behoefte.”

Populair

De Theologische Universiteit Kampen (TUK) van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt wist opnieuw weinig nieuwe bachelorstudenten te trekken. Wel was er een grote instroom van nieuwe masterstudenten, waarbij de eenjarige master het met 24 nieuwe studenten goed doet, veel beter dan de predikantsmaster met 11 nieuwe inschrijvingen. Volgens Ankie Sinnema-Verhulst van studentzaken is de eenjarige master populair bij studenten met werk en gezin, maar trekt deze ook buitenlandse studenten. Het Engelstalige traject „is afgestemd op voorgangers in het buitenland met een eenjarige verblijfsvergunning.”

De Nederlands Gereformeerde Predikantenopleiding (NGP) is sinds 2018 gevestigd aan de TUK. Eerder was de NGP verbonden aan de TUA. Dat leverde de TUK dit academisch jaar twee nieuwe masterstudenten op.

Internationaal

De Evangelische Theologische Faculteit (ETF) in het Belgische Leuven maakt een forse groei door. „De groei zit hem vooral in het nog jonge Open University-programma”, zegt dr. Jelle Creemers, vice-decaan onderwijs. „Studenten volgen dan grotendeels zelfstandig de reguliere opleiding. Die flexibiliteit trekt studenten uit heel Europa.”

Meer dan 60 procent van de studenten aan de ETF is Nederlands. „Studenten kiezen voor de ETF omdat het een Bijbelgerichte opleiding is met een brede evangelische opzet waar gereformeerde studenten zich ook thuisvoelen. Ook het internationale programma, met veel internationale studenten en samenwerkingsverbanden, oefent aantrekkingskracht uit.”

Liberaal

Het aantal nieuwe inschrijvingen voor de bachelor theologie van de rooms-katholieke Radboud Universiteit in Nijmegen schommelt al jaren rond de tien, maar halveerde dit jaar bijna. De interesse in de theologische vraagstelling is blijkbaar minimaal, concludeert prof. dr. Jeroen Linssen, directeur onderwijs.

De theologieopleiding typeert Linssen als „zeer liberaal. Het is voor studenten lastig om een baan te vinden in de bisdommen, maar onze theologieopleiding richt zich ook op werk in de journalistiek of de zorg.”

Religiewetenschappen ontving dit jaar voor het eerst een notering als topopleiding van de Keuzegids. De studie boekte dit academisch jaar 36 nieuwe inschrijvingen, tegenover 48 vorig jaar. Met ruim 230 studenten blijft de opleiding de grootste in haar soort.

Klooster

De orthodox rooms-katholieke Tilburg School of Catholic Theology (TST) in Tilburg en Utrecht, verbonden aan de Tilburg University, wist haar studentenaantallen wel op peil te houden, met twintig nieuwe aanmeldingen.

De universiteit biedt vanaf dit cursusjaar de bachelor ook in het Engels aan. De TST wil daarmee „internationale studenten trekken en vwo-leerlingen met Engelstalig onderwijs tegemoetkomen”, zegt prof. dr. Marcel Sarot, decaan van de TST.

Veel studenten kiezen voor de TST vanwege de kerkelijke verbondenheid aan de Rooms-Katholieke Kerk. „De driejarige master geeft toegang tot de ambten van de kerk. Studenten worden priester, diaken of gaan het klooster in.” Daar kiezen uiteindelijk maar weinig studenten voor, het aantal nieuwe inschrijvingen voor die master daalde van zeven naar vier.

Het verjongen van het vergrijsde docentenkorps noemt Sarot „de grootste uitdaging” voor de TST. Docenten moeten „voluit katholiek zijn in leer en leven”, en kerkelijke goedkeuring hebben. Ook stimuleert TST veelbelovende studenten te promoveren om in de toekomst docent te kunnen worden.

Esoterie

De instroom van nieuwe bachelorstudenten religiewetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam is klein met elk jaar vijf tot tien eerstejaars. De masterspecialisatie westerse esoterie doet het met 22 nieuwe aanmeldingen in 2018 wel goed. Studenten maken daarbij kennis met new age-achtige vormen van religie, zoals de rozenkruisers, maar ook met de joodse kabbala, vertelt hoogleraar religiewetenschappen dr. Jan Willem van Henten.

Ook hier zijn veranderingen op komst: in de toekomst wordt de opleiding meer ingebed in andere studies van de faculteit geesteswetenschappen. Van Henten: „Dat moet de lage studentenaantallen opkrikken en de opleiding financieel levensvatbaar houden.”

De Universiteit Utrecht (UU), nu ook een kleine speler, komt jaarlijks op vijf à tien eerstejaars uit. Daarnaast kiezen per jaar ongeveer vijftien studenten met een taal- of cultuurstudie als hoofdrichting religiewetenschappen en volgen zo de helft van het onderwijsprogramma. De tweejarige master boekte evenals vorig jaar twaalf nieuwe inschrijvingen en is „de meeste succesvolle opleiding” met veel internationale studenten, laat onderwijsdirecteur dr. Mariëtte van den Hoven weten.

Zuinig

De Universiteit Leiden zag dit jaar het aantal aanmeldingen voor de bachelor religiewetenschappen dalen. Ondanks dat wil de universiteit blijven inzetten op religiewetenschappen, die dit jaar de notering topopleiding in de Keuzegids ontving. „De universiteit is in de zestiende eeuw gestart als een theologische opleiding en op dat profiel zijn we nog steeds zuinig”, stelt Caroline Overbeeke, woordvoerder van de Universiteit Leiden.

Met al deze cijfers op een rij vallen er geen schokkende veranderingen te constateren ten opzichte van vorig jaar. Theologie is qua aantallen wat stabieler dan religiewetenschap. Afgezet tegen de 55.000 eerstejaars zijn de 126 nieuwelingen bij theologie en 109 bij religiewetenschappen een schijntje. Beide studies bewegen zich in de marge van het academisch onderwijs. Zij zullen in de toekomst alle zeilen moeten bijzetten om zich te handhaven.

Theologie blijft met moeite overeind

Theologie wordt meer en meer een exportproduct. Wie nog geen Engelstalig onderwijs aanbood, maakt haast om dat te doen. De Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA) start volgend jaar een Engelstalige master. De Tilburg School of Catholic Theology (TST) biedt sinds dit jaar een bachelor in het Engels aan. De Vrije Universiteit (VU) gaat dat laatste vanaf 2020 ook doen, de master is al toegankelijk voor Engelssprekende studenten.

De flexibilisering van het onderwijs zet door. Door maatwerk te bieden, weten instellingen 25-plussers en studenten met een tweede inschrijving te trekken. Samen met internationalisering lijkt het voor theologieopleidingen de enige manier om voorzichtige groei te bewerkstelligen.

Vwo-leerlingen lijken steeds minder theologie als studiekeuze te kennen. Universiteiten steken meer tijd en geld in werving om die mogelijkheid onder hun aandacht te brengen. De Protestantse Theologische Universiteit doet het bijvoorbeeld door voorlichting op scholen. De ETF wil met hulp van zogeheten influencers, predikanten en theologisch werkers, vwo-leerlingen warm gaan maken voor deze studie.

Confessionele instellingen weten dit jaar hun studentenaantallen makkelijker op peil te houden dan meer liberale instituten. Zo zagen de Radboud Universiteit Nijmegen en de Rijksuniversiteit Groningen het aantal nieuwe inschrijvingen afnemen. De TUK, TST, TUA en de Belgische Evangelische Theologische Faculteit blijven stabiel of groeien. De VU hoopt in de toekomst zowel Nederlandse als internationale studenten te trekken door te investeren in evangelicaal-gereformeerde theologie.

Predikantenmasters trekken relatief weinig studenten. Universiteiten geven aan dat de voorkeur van veel studenten ligt bij masters waarmee zij dienstbaar kunnen zijn aan de breedte van kerk en samenleving.

De master geestelijke verzorging bij religiewetenschappen doet het goed. De reden volgens universiteiten: studenten waarderen de maatschappelijke relevantie ervan.

De universiteiten die zowel theologie als religiewetenschappen in hun pakket hebben, schuiven deze studies steeds verder in elkaar. Deels uit noodzaak vanwege lage studentenaantallen; deels om zo het keuzeaanbod aan vakken binnen de studie te vergroten.