Naarmate gas, steenkool en olie aan belang inboeten, ten gunste van lithium, koper en neodymium, gaan andere landen aan belang winnen op het wereldtoneel.

Beeld je een wereld in waarin elk land zich niet alleen houdt aan het klimaatakkoord van Parijs, maar ook afscheid genomen heeft van fossiele brandstoffen. Welke impact zou zo’n verandering hebben op de wereldpolitiek?

De twintigste eeuw werd gedomineerd door steenkool, olie en aardgas. Maar een grootschalige verschuiving naar uitstootloze energiebronnen en transportmethoden betekent dat een nieuwe groep elementen cruciaal zal worden.

Zonne-energie bijvoorbeeld is nog steeds in grote mate afhankelijk van silicium, dat vooral uit kwartsiet wordt gehaald. Lithium is het belangrijkste materiaal voor batterijen. Zeldzame materialen zoals neodymium zijn nodig voor de magneten in windturbines en koper is onmisbaar in elektriciteitsleidingen, transformators en omvormers.

Winnaars en verliezers

De belangrijke vraag dient zich aan wie er geopolitiek wint en verliest bij die verschuiving van olie naar silicium, koper, lithium en andere zeldzame materialen. De landen die nu nog de grootste reserves aan fossiele brandstoffen beheren, zijn bekend: onder meer Venezuela, Saudi-Arabië en Irak voor olie, Rusland en de VS voor gas, China en Australië voor steenkool.

Ook bij de landen die de nieuwe ”grootmachten van hernieuwbare energieën” kunnen worden, zijn er bekende namen, maar ook enkele nieuwe spelers. De grootste reserves van kwartsiet bijvoorbeeld zijn te vinden in China, Rusland en de VS, maar ook in Brazilië en Noorwegen. En door de slinkende kopervoorraden in de VS en China treden landen zoals Chili, Peru, Congo en Indonesië op de voorgrond.

Chili heeft veruit de grootste reserves aan lithium, gevolgd door China, Argentinië en Australië. Als ook rekening wordt gehouden met minder kwalitatieve reserves, tellen ook Bolivia en de VS mee. En de voorraad aan zeldzame aardmaterialen is het grootst in China, Rusland, Brazilië en Vietnam.

Van alle landen die nu nog fossiele brandstoffen produceren, zijn het dus de VS, China, Rusland en Canada die het eenvoudigst de omschakeling kunnen maken naar hernieuwbare energiebronnen. Het is ironisch dat de VS, het land dat politiek het sterkst gekant is tegen verandering, eigenlijk het minste gevaar loopt wat grondstoffen betreft. Maar het is belangrijk te beseffen dat de regels helemaal veranderen als een nieuwe groep landen plots boven op erg gewilde grondstoffen zit.

Nieuwe OPEC?

De Organisatie voor Petroleum Exporterende Landen (OPEC) is een groep van veertien staten die samen bijna de helft van de olieproductie controleren, evenals het grootste deel van de reserves. Het is niet ondenkbaar dat er een gelijkwaardige groep wordt opgericht voor de belangrijkste producenten van grondstoffen voor hernieuwbare energie. De macht verschuift dan van het Midden-Oosten naar Centraal-Afrika en vooral Zuid-Amerika.

Het is weinig waarschijnlijk dat dit op vreedzame wijze gebeurt. De controle over belangrijke olievelden was een belangrijke motor voor conflicten in de twintigste eeuw. In de periode daarvoor was ook de Europese kolonisatie erg gericht op de zoektocht naar voedsel, grondstoffen, mineralen en in een later stadium olie. De verschuiving naar hernieuwbare energie zou iets vergelijkbaars kunnen veroorzaken. Naarmate een nieuwe groep elementen waardevol wordt in turbines, zonnepanelen of batterijen, kunnen rijke landen zich steeds nadrukkelijker proberen te verzekeren van een veilige aanvoerlijn, en kan er een nieuw tijdperk van kolonisatie aanbreken.

China is al gestart met wat een ”economische kolonisatie” genoemd kan worden, via grote handelsakkoorden, om de aanvoer van grondstoffen veilig te stellen. In de voorbije tien jaar heeft het grootschalige investeringen gedaan in de Afrikaanse mijnbouw. Recente akkoorden met landen als Peru en Chili hebben de Chinese invloed in Zuid-Amerika vergroot.

Eenmalige aankoop

Tegen die achtergrond tekenen twee mogelijke versies van de toekomst zich af. De eerste mogelijkheid is de opkomst van een nieuwe organisatie in de stijl van de OPEC, die de macht heeft om cruciale grondstoffen als silicium, koper en lithium te controleren. De tweede mogelijkheid is de 21e-eeuwse kolonisatie van ontwikkelingslanden en de creatie van supereconomieën. In beide gevallen is het mogelijk dat rivaliserende landen elkaar cruciale grondstoffen proberen te ontzeggen, net zoals dat in het verleden gebeurde met olie en gas.

Maar er is ook een positievere optie. Er is namelijk een belangrijk verschil tussen fossiele brandstoffen en de chemische elementen die nodig zijn voor hernieuwbare energie. Olie en gas zijn grondstoffen die verbruikt worden. Voor een aardgascentrale is een gestage toevoer van gas nodig, anders stopt de centrale met werken. Hetzelfde geldt voor benzineauto’s, die niet kunnen functioneren zonder toevoer van brandstof.

Als een windmolenpark eenmaal is gebouwd, is het om te functioneren enkel afhankelijk van wind. Het heeft dan geen gestage stroom neodymium nodig voor de magneten, of koper voor de generatoren. Zonne- en windenergie en waterkracht kunnen het stellen met een eenmalige aankoop, om vervolgens lange tijd te functioneren.

De kortere levensduur van auto’s en elektronische apparaten betekent weliswaar dat er een groeiende vraag is naar lithium. Maar betere recyclingprocessen kunnen voor een deel tegemoetkomen aan die vraag.

En omdat je wel de aanvoer van steenkool, olie of gas kunt stilleggen, maar niet de zon of de wind, bestempelt het Amerikaanse ministerie van Defensie hernieuwbare energie als cruciaal voor de nationale veiligheid.

Als een land snel een groene energie-infrastructuur opbouwt, voordat de politieke en economische controle helemaal in handen komt van een nieuwe groep wereldmachten, zal het minder kwetsbaar zijn voor beïnvloeding of ‘gijzeling’ door een koper- of lithiumgrootmacht. Wie trager reageert, zal daarvoor een prijs moeten betalen.

De auteur is oprichter en directeur van het Energy Safety Research Institute (ESRI) en energiedeskundige aan de Britse Swansea Universiteit. Bron: IPS/The Conversation.