Het is duidelijk dat we ons gasverbruik zo snel mogelijk drastisch moeten terugdringen. Aardbevingen in Groningen, klimaatveranderingen als gevolg van de CO2-uitstoot en het gevaar van koolmonoxide bij onvolledige of slechte verbranding van gas zijn niet voor niets actuele thema’s.

Ook de politiek wil de gaskraan dichtdraaien, zo blijkt uit de kabinetsplannen en de uitspraken die minister Wiebes vorige week deed. In 2050 moeten we met z’n allen klimaatneutraal zijn en gebruiken we geen fossiel aardgas meer.

Om de Nederlandse gaskraan dicht te kunnen draaien, hoeven we echter helemaal niet tot 2050 te wachten. Door het hele land ligt al jarenlang een prachtige alternatieve warmtebron klaar voor gebruik: het rioolstelstel. Het gaat niet om een paar meter. In ons land bevindt zich ongeveer 100.000 kilometer riool. En door dat riool spoelen we met z’n allen dagelijks vele liters warm water weg.

Douche

Maar als we energiezuinig gaan leven wordt dat toch ook minder? Jawel, iets minder. Maar niet veel. De zomers worden langer en warmer, dus we staan vaker onder de douche om af te koelen. En daar gaan weer vele liters water van rond de 30 graden of meer. Ik verwacht de komende jaren echt geen substantiële vermindering van ons afvalwater. Niet alleen als we douchen of afwassen, maar ook als we het toilet doorspoelen, komt er een grote hoeveelheid afvalwater in het riool terecht.

Hoewel we onze huizen en kantoren steeds beter isoleren, raken we dus nog altijd veel warmte kwijt. Onze afvoerputjes vormen nog een flink energielek. Eenmaal in het riool aangekomen gaat die warmte verloren. Dat is bijzonder jammer, omdat we die warmte kunnen terugwinnen en gebruiken om gebouwen gasloos te verwarmen. Hoe? Heel simpel: door gebruik te maken van riothermie.

Dit is voor Nederlandse begrippen een relatief nieuwe technologie; er zijn nog maar een paar projecten gerealiseerd. Maar laten we eens naar de buurlanden kijken. In Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk en Scandinavië wordt riothermie al jaren succesvol ingezet.

Met riothermie wordt warmte uit het riool teruggewonnen. Warmtewisselaars om het riool heen zorgen daarvoor. Die warmtewisselaars nemen de warmte op, waarna een warmtepomp de temperatuur op het juiste niveau brengt, zodat ze toepasbaar is voor de verwarming van gebouwen. Zelfs in de winter, wanneer het afvalwater maar 8 graden is. Als we daar slechts 1 graad van afsnoepen, is dat al voldoende om een gebouw te verwarmen. Deze warmte kunnen we dus het hele jaar door terugwinnen.

In de zomer is het rioolwater natuurlijk veel warmer en kunnen we meer warmte winnen. Die hebben we op dat moment natuurlijk niet nodig, maar ook de opslag van warmte is gemakkelijk te realiseren. Met een zogenaamde wko (warmte-koudeopslag) kunnen we met de warmte die we ’s zomers winnen het grondwater verwarmen. In de winter kunnen we die warmte weer oppompen om onze gebouwen te verwarmen. Er zijn in Nederland al enkele duizenden wko’s in gebruik. Technisch is er dus echt veel meer mogelijk dan we ons in eerste instantie realiseren.

Koelte

Behalve aan warmte in de winter krijgen we ’s zomers steeds meer behoefte aan verkoeling. Onze woningen worden steeds beter geïsoleerd, waardoor de warmte ook langer in huis blijft hangen. Geen probleem, want riothermie werkt ook andersom.

Als het riool in de zomer een graad of 20 is, kunnen we die warmte eruit halen en gebruiken om onze gebouwen ’s winters te verwarmen. Het grondwater wordt ’s zomers echter niet veel warmer dan 12 tot 14 graden. Dat is lekker koel. Met dezelfde techniek kunnen we die koelte gebruiken om onze gebouwen te verkoelen. In Velsen wordt op deze manier een schoolgebouw verwarmd én gekoeld. De leerlingen van deze school hebben een heerlijk binnenklimaat.

Terecht merkte ING-econoom Gerben Hieminga vorige week op dat het niet eenvoudig is om onze bestaande woningen gasloos te verwarmen. Laten we dan in ieder geval aan de slag gaan met die gebouwen waar het wél vrij eenvoudig kan.

Zwembaden

Dat riothermie niet alleen op papier werkt, bewijzen drie zwembaden en een scholengemeenschap die gasloos worden verwarmd én gekoeld. Hiermee besparen we jaarlijks maar liefst 450.000 kubieke meter gas. Dit resulteert in 820 ton minder CO2-uitstoot. En dan te bedenken dat we in Nederland zo’n 700 openbare zwembaden en nog veel meer schoolgebouwen hebben. Ook die kunnen gebruik gaan maken van de vergeten afvalwarmte.

De auteur is als manager omgevingswarmte werkzaam bij Tauw, een Europees advies- en ingenieursbureau op het gebied van milieu en duurzame ontwikkeling van de leefomgeving.