Na het boek van prof. dr. G. van den Brink, ”En de aarde bracht voort”, en dat van prof. dr. M. J. Paul, ”Oorspronkelijk. Overwegingen bij schepping en evolutie”, zijn er opnieuw twee boeken over dit thema uitgekomen.

Allereerst een boek van prof. dr. J. H. van Bemmel met als titel ”Waar was je? Geloven na Darwin en Hubble”. Dr. Van Bemmel, emeritus hoogleraar medische informatica en oud-rector magnificus van de Erasmus Universiteit Rotterdam, heeft een zeer heldere en bovenal compacte schrijfstijl. In een zevental hoofdstukken gaat hij in op de vragen rond schepping en evolutie, de rol van wetenschap en de plaats die het materialisme –de gedachte dat alleen datgene bestaat wat wij kunnen zien en waarnemen– hierin heeft, de rol van ontwerp bij alle organismen, de vraag waar ons denken en bewustzijn vandaan komen en hoe ons leven zich verhoudt met kunstmatig leven en de plaats van het geloof. In kort bestek geeft het boek veel weer, hoewel sommige gedeelten wel erg beknopt zijn.

Spontaan leven

Dr. Van Bemmel geeft aan dat de toenemende kennis van de biochemie en de moleculaire biologie het geheel onwaarschijnlijk maakt dat het leven uit dode materie is ontstaan. Hiermee doelt hij op de zogenaamde chemische evolutie. Ook noemt hij naast waarnemingen die voor biologische evolutie lijken te pleiten, ook veel argumenten ertegen. Zo wijst hij erop dat het volslagen onwaarschijnlijk is dat er door toevallige mutaties en selectie identieke functionele organen ontstaan, zoals het oog, bij diersoorten die volgens de evolutietheorie zelf niet uit elkaar ontwikkeld zijn. Je kunt daar termen voor gebruiken zoals ”emergentie” en ”convergentie”, maar het feit dat je een naam geeft aan waarnemingen is nog geen verklaring.

Een ander probleem dat dr. Van Bemmel signaleert, is de zogenaamde onherleidbare complexiteit van organen. Dit betekent dat alle onderdelen tegelijkertijd nodig zijn om het organisme te laten functioneren. Hij noemt daarvan een aantal voorbeelden die alle wijzen op ontwerp, waaronder de vleugels van vlinders, fruitvliegjes en kolibries en de zintuigen van zeearenden, slangen en sluipvliegen.

Genexpressie

Verder geeft dr. Van Bemmel aan dat overeenkomst in DNA, zoals dat er is tussen apen (met name chimpansees) en mensen, maar deels de overeenkomst tussen soorten bepaalt. Om erfelijke informatie tot uiting te laten komen, de zogenoemde genexpressie, zijn RNA en eiwitten nodig die complexer zijn dan het DNA zelf.

Daarbij is er ook nog eens sprake van een kip-en-eiprobleem. Het DNA is zonder eiwitten niet in staat tot genexpressie te komen, maar het DNA is wel nodig om de eiwitten te produceren die ervoor zorgen dat genexpressie mogelijk wordt. Daarvoor zijn weer hypothesen ontwikkeld om dit toch te verklaren, maar dat blijven onbewezen hypothesen, die volgens dr. Van Bemmel ook nog eens een zeer hoge mate van onwaarschijnlijkheid hebben. Hij noemt nog meer argumenten, maar daarvoor zou ik zeggen: Neem en lees.

Hoewel dr. Van Bemmel de chemische evolutie onwaarschijnlijk vindt, gelooft hij wel in het ontstaan van de aarde via de ”big bang”, circa 13,8 miljard jaar geleden. Hij geeft hiervoor argumenten in een appendix, maar dit gedeelte van het boek is voor een leek minder toegankelijk. Een dergelijke ouderdom, die dr. Van Bemmel ook veronderstelt voor het dierenrijk, roept wel vragen op over de plaats van de mens als beelddrager van God in al het geschapene.

Dit zijn vragen waar hij niet op ingaat en daarmee houdt het boek iets onbevredigends. Op de achterflap noemt prof. dr. Schuurman het boek een verademing omdat het recht doet aan wetenschappelijke feiten en het speculatieve denken erover. Ik kan dat grotendeels beamen, met bovenstaande kanttekening.

Zondeval

Heel anders van opzet en toon is het boek ”Dit broze bestaan. Over het geloof in God de Schepper” van dr. W. M. Dekker, hervormd predikant in Waddinxveen. De insteek van dit boek, dat vorig jaar november uitkwam, verschilt van die van de drie voorgaande boeken over schepping en evolutie.

In een viertal hoofdstukken geeft dr. Dekker een uitleg van Genesis 1-9, gevolgd door acht hoofdstukken over een Bijbelgedeelte dat verband houdt met de schepping en onderhouding van de wereld, waaronder Psalm 8 en Psalm 104, Spreuken 8, Job 38 en Mattheüs 6. Pas in hoofdstuk 14 volgt er een beschouwing over evolutie.

Dr. Dekker heeft veel kennis van cultuur, filosofie en (moderne) theologie en kan boeiend schrijven. Waar het om evolutie gaat, heeft hij kritiek op de minimale historische duiding die prof. dr. G. van den Brink geeft aan de zondeval. Hij noemt dit „vreemde elementen in de evolutiebiologie, nauwelijks vreemder dan te stellen dat de aarde zesduizend jaar oud is.” Even verder schrijft hij: „In een voor buitenstaanders ingewikkeld soort hersengymnastiek worden zowel evolutionaire theorieën als Bijbelteksten op een heel specifieke manier geïnterpreteerd, die voor deskundigen aan beide zijden lang niet altijd overtuigend is, maar eerder nogal willekeurig overkomt.”

Scheppingsmythe

Deze kritiek is mijns inziens terecht, maar ze komt wel voort uit het feit dat dr. Dekker nog weer verder gaat dan dr. Van den Brink. Genesis 1-9 moet volgens hem worden gelezen als een mythe. Het Bijbelboek geeft wel zaken door die ons wat leren over ons broze en zondige menselijke bestaan, maar wat erin wordt beschreven, zou niet echt zo zijn gebeurd: „Het staat wel geschreven, maar het is niet geschied.”

De Bijbel kent volgens dr. Dekker niet zozeer een „scheppen uit niets”; in Genesis 1 gaat het om het scheiden van duisternis en licht en over „de chaos aan de kant drukken, zodat ruimte ontstaat voor leven en toekomst”. Volgens dr. Dekker kent de Bijbel ook geen duidelijke volgorde van schepping-zondeval-verlossing. Verder zouden de duivelen geen gevallen engelen zijn, maar was de satan er al vanaf het begin en hoort ook de dood er vanaf het begin bij. Adam staat in deze visie als mythologische figuur symbool voor ieder mens.

Er is bij dr. Dekker wel sprake van een zondeval, maar die is niet historisch, want „een historische zondeval is evolutiebiologisch en historisch gezien ondenkbaar” en het is „onredelijk om de evolutietheorie bij de huidige wetenschappelijke consensus af te wijzen.”

Zonde behoort volgens dr. Dekker bij het wezen van de mens, die gedefinieerd kan worden als „het religieuze dier.” Er is ook geen sprake geweest van een wereldwijde zondvloed en de geschiedenis van de ark is mythologisch, aldus dr. Dekker.

Onbetrouwbare Bijbel

In 1934 schreef Martinus Nijhoff het gedicht ”Awater”. Daarin komt onder andere deze dichtregel voor: „Lees maar, er staat niet wat er staat.” Daar moest ik aan denken toen ik het boek van dr. Dekker las. Zo moet je kennelijk ook de Bijbel lezen. Ik acht dit boek dan ook een wezenlijke aantasting van Gods Woord. Het suggereert dat het Nieuwe Testament onbetrouwbaar is, omdat daarin vele keren naar Genesis 1-3 en zeker ook Genesis 1-11 wordt verwezen, waaronder het geslachtsregister van Christus tot Adam. Voor verwijzingen naar Genesis 1-3 noem ik slechts 1 Kor. 11:8 en 9, 1 Kor. 15:45, 1 Tim. 2:13 en 14, 2 Kor. 11:3 en Hebreeën 11:3-7. Feitelijk maakt het zelfs Christus’ woorden onbetrouwbaar als Hij, in Mattheüs 19 en Markus 10, terugverwijst naar Genesis als het gaat over de vraag of het geoorloofd is dat een man zijn vrouw verlaat.

Het is buitengewoon opvallend en merkwaardig dat dr. Dekker in positieve zin het boek ”De viervoudige staat” van Thomas Boston aanhaalt en zelfs een uitspraak van Boston aan het begin van zijn boek plaatst. Maar dat is slechts een uitspraak over de broosheid en de sterfelijkheid van de mens. Het boek van dr. Dekker is verder volledig tegengesteld aan dat van Boston, dat handelt over 1. de ”staat der rechtheid” voor de zondeval, 2. de ”doodsstaat” na de zondeval, 3. de ”staat van herstel” door verzoening door Christus en 4. de ”eeuwige staat” van zaligheid of rampzaligheid.

Verzoening

Dr. Dekker ontkent onomwonden de staat der rechtheid en een historische zondeval en komt ook tot een ander beeld van de verzoening. Volgens dr. Dekker is het verlossingswerk door Christus herstel van het kwaad dat door de schepping, door middel van evolutie, via alle schepselen in de wereld is gekomen. Volgens hem moet de schepping gezien worden in het licht van de verlossing en de volgorde is dan ook verlossing-schepping, zoals je die ook vindt bij de Zwitserse theoloog Karl Barth. Dr. Dekkers benadering van evolutie is vergelijkbaar met die van prof. Lever, voormalig hoogleraar biologie aan de VU, die op dit punt een ommekeer bewerkte in de Gereformeerde Kerken.

Helaas zijn op dr. Dekkers boek de woorden van ds. G. Boer van toepassing in zijn boek ”Ik ben de Alpha”: „Wie Adam laat verdampen in de nevelen van de oergeschiedenis, heeft de heilige Schrift naar haar zelfgetuigenis tegen zich. Want wie Adam tot een legendarische figuur maakt die verliest de Christus der Schriften.”

De auteur is hoofddocent aan Wageningen University & Research.

Boekgegevens

Waar was je? Geloven na Darwin en Hubble; Jan H. van Bemmel; uitg. Buijten en Schipperheijn, Amsterdam, 2017; ISBN 978 90 588 1963 5; 191 blz.; € 16,95; Dit broze bestaan. Over het geloof in God de Schepper; Willem Maarten Dekker; uitg. Boekencentrum, Zoetermeer, 2017; ISBN 978 90 239 5027 1; 256 blz.; € 19,99.