Prof. dr. Harry Kuitert was een consequent denkende theoloog, vastberaden zijn eenmaal ingeslagen koers vervolgend. „Er is een periode in de geschiedenis van de theologie afgesloten”, zegt prof. dr. J. Hoek in reactie op het overlijden van prof. Kuitert.
Prof. Hoek, emeritus buitengewoon hoogleraar gereformeerde spiritualiteit aan de Protestantse Theologische Universiteit, schreef in 1993 ”Geloven de twijfel te boven”, een grondige weerlegging van Kuiterts ”Het algemeen betwijfeld christelijk geloof” (1992).
Prof. Kuitert is overleden. Wat ging er door u heen toen u het bericht las?
„Ik besefte dat Kuiterts overlijden markeert dat een periode in de geschiedenis van de theologie in Nederland is afgesloten. Een periode namelijk waarin vele spraakmakende theologen rigoureus afrekenden met het overgeleverde geloofsgoed van de christelijke kerk en de gereformeerde traditie. En vervolgens dacht ik: Nu heeft ook Harry Kuitert God ontmoet en weet hij wat hij in zijn leven steeds meer is gaan betwijfelen en ontkennen.”
U schreef ooit een kritisch boek over Kuitert. Wat was uw belangrijkste punt van kritiek?
„De kern van mijn kritiek betrof de openbaringsleer. Kuitert formuleert: „Alle spreken over Boven komt van beneden.” Daarmee ontkent hij iedere rechtstreekse openbaring van God. Ik stel daartegenover dat er een werkelijk spreken van Boven is, al voltrekt zich dat meestal wel via beneden, dus met inschakeling van mensen.”
Hoe reageerde hij op die kritiek?
„Kuitert zag mijn positie als achterhaald en naïef. We hadden een tweegesprek voor de EO-microfoon, waarbij ik de indruk had dat hij zich er alleen maar over verbaasde dat ik zonder twijfel vasthield aan bijvoorbeeld de lichamelijke opstanding en de persoonlijke wederkomst van Christus.”
U heeft de publicaties van Kuitert steeds gevolgd. Zat er een noodzakelijke ontwikkeling in op het pad dat hij eenmaal insloeg?
„Ik denk van wel. Kuitert redeneert heel helder en gaat consequent verder op een eenmaal ingeslagen weg. Tragisch is dat hij daarbij steeds minder van het christendom overhoudt. Veel van wat hij in zijn besteller ”Het algemeen betwijfeld christelijk geloof” (1992) nog beleed, verdwijnt later in de mist van twijfel en verbeelding.”
Kuitert is het boegbeeld van een vrijgevochten gereformeerde generatie. Heeft hij nog invloed binnen de Protestantse Kerk in Nederland?
„De rechtstreekse invloed van Kuitert is sterk verminderd. Toch werken zijn gedachten zeker nog door via zijn leerlingen en collega’s. Je ziet wel dat verschillenden van hen minder radicaal te werk gaan dan Kuitert zelf gedurende de laatste decennia van zijn leven. De opvattingen die Kuitert in zijn meest recente boeken uitdraagt, vinden weinig weerklank binnen de Protestantse Kerk.”
Tijdens het laatste symposium over Kuitert –vorig jaar– typeerde dr. Maarten Wisse Kuitert als een grote ketter die kritiseerde vanuit een inmiddels achterhaald modernisme. Maar van ketters kan de theologie volgens Wisse heel veel leren omdat ze de geleefde realiteit van het geloof recht willen doen, zoals Kuitert deed. Mee eens?
„Ja, van ketters kun je altijd leren. Van Kuitert leren we of we werkelijk geloven wat we zéggen te geloven en hoe we ons geloof verbinden met deze wereld. Daarmee ontkomen we aan het gevaar in twee gescheiden compartimenten te gaan leven.”
Kuitert nam zijn uitgangspunt in de religieuze ervaring van de mens. Had hij niet zijn tijd mee, gezien de herlevende spiritualiteit en de vraag naar religieuze beleving los van het instituut kerk?
„Hij zocht zeker aansluiting bij de stroom van ongebonden spiritualiteit. Ook heeft hij de kerk als instituut zeer gerelativeerd. Volgens Kuitert hebben we genoeg aan „de nalatenschap van het christendom”, die neerkomt op humaniteit. Wie deze erfenis overneemt in zijn of haar leven, heeft volgens Kuitert kerk en kerkgang niet meer nodig.”
