In Nederland groeien ruim een half miljoen kinderen geheel zonder hun vader op. Eenzelfde aantal heeft niet meer dan incidenteel contact met hem. Maar liefst een derde van de circa 3,5 miljoen kinderen en jongeren in Nederland wordt dus vrijwel door de moeder opgevoed, zónder betrokkenheid van de vader.

Wat doet het met kinderen als zij zonder vader opgroeien? De laatste decennia was de opvatting gemeengoed dat de moeder het beste de kinderen kon opvoeden. De laatste tijd treedt gelukkig een kentering op. Verschillende onderzoeken laten zien dat het wel degelijk verschil maakt of kinderen door hun moeder en vader worden opgevoed of alleen door de moeder.

Kinderen in vaderloze gezinnen leven vaker in armoede en hebben een hogere kans op fysiek, emotioneel en seksueel misbruik. Vaderloos opgroeiende jeugd heeft hogere gezondheidsrisico’s en vaker problemen op school. Een opleiding wordt nogal eens niet afgerond en de omgang met andere mensen kost flink wat moeite. Tieners zonder vader belanden relatief vaker in de criminaliteit en zijn veelvuldiger verslaafd aan alcohol, drugs en roken. Onder meisjes komt een tienerzwangerschap geregeld voor. Zelfdoding is ook een reëel gevaar onder jongeren zonder vader.

Echtscheidingen

Vaderloosheid heeft ook gevolgen voor de samenleving. De afwezigheid van vaders in het leven van jongeren leidt tot een toename van geweld en criminaliteit. Eenoudergezinnen hebben minder mogelijkheden om een bijdrage aan de samenleving te leveren, waardoor de hechtheid van gemeenschappen in buurten, wijken en dorpen afneemt.

Ze doen wel een groter beroep op de gezondheidszorg, met name ggz-jeugdzorg, als gevolg van (v)echtscheidingen. Scheidingen veroorzaken bovendien een toename van juridische procedures, wat leidt tot een hogere werkdruk bij rechtbanken en sociaal raadslieden of pro-Deoadvocaten.

Eenoudergezinnen zijn vaker aangewezen op de bijstand en andere sociale zekerheidsregelingen en op sociale huisvesting en/of huurtoeslag.

Wonder

Zijn er herstelkansen voor een vaderloze maatschappij? Al ben ik geen pessimist, toch verwacht ik zeker op korte termijn geen herstel, geen terugkeer van de vader. Onze samenleving heeft immers massaal afscheid genomen van God de Vader. Moderne westerse mensen willen geen God, geen meester. Er is dus een wonder nodig. Maar wie niet in wonderen gelooft, is geen realist.

De kerk mag zich daarom niet neerleggen bij de vaderloze maatschappij of zich aanpassen door zich politiek correct op te stellen. Ambtsdragers moeten vaders (en moeders) steunen in gebed, pastoraat, prediking en toerusting.

Het seculiere denk- en leefklimaat dringt ook de christelijke gemeente binnen. Schort het daardoor niet vaak aan vertrouwen op Gods vaderlijke leiding? Een on-Bijbelse, fatalistische voorstelling van Gods voorzienigheid is verkeerd. Maar we mogen ons evenmin door de wetenschap of het rationalisme in de luren laten leggen, alsof geloof en Godsvertrouwen daarmee strijdig zijn. Kennis en wetenschappelijk onderzoek zijn van groot belang. Maar intelligentie en expertise zijn minder geschikt bij vragen over zingeving. Daarvoor zijn we aangewezen op de wijsheid die van boven komt, die gerechtigheid en vrede op het oog heeft (Jak. 3:17-18).

De kerk dient de betekenis van de Tien Geboden voor het leven en het samenleven uit te dragen. Niet op een wettische manier, maar als leefregel van de dankbaarheid en als moreel richtsnoer. Wie godsdienstige plichten waarneemt ter wille van de mensen of de groep waartoe hij of zij behoort, verliest de band met de Vader in de hemelen (Matth. 6:1-6; 16-18). Want zo iemand volgt niet de hemelse leefregel, maar laat zich leiden door aardse overleggingen.

Gespreksavonden

Een praktische suggestie: geef als kerk vorm aan toerusting met bijvoorbeeld gespreksavonden over vaderschap, moederschap of een andere vorm van ondersteuning van ouders bij het opvoeden van kinderen en tieners. Nodig niet alleen eigen gemeenteleden of vaste kerkgangers uit, maar ook randkerkelijken en eventueel mensen uit de wijk of het dorp.

Bij veel mensen met kinderen leven hierover vragen en twijfels. Laat (groot)ouders vertellen over hun eigen ervaringen, hun successen of teleurstellingen. Naast de verschillen zal er ongetwijfeld ook veel herkenning bij ouders zijn, als het gaat over de omgang met gedragsproblemen, het stellen van grenzen en de moeizaamheid die ervaren wordt bij het overdragen van waarden en normen.

Meesters

Net als het vaderschap lijkt het docentschap niet erg in trek te zijn. Op reformatorische basisscholen zie ik enorm veel vrouwen aan het werk. Ze leveren prima onderwijs, maar leerlingen hebben ook meesters voor de klas nodig. Op sommige basisscholen zit er maar één meester in het team, soms zelfs niet één.

Voor jongens en mannen kan de pabo aantrekkelijker worden gemaakt door een apart opleidingstraject voor de bovenbouw. Een 50/50-verhouding van jufs en meesters lijkt me te ambitieus, maar een 75/25-verhouding zou een goed streefcijfer zijn.

Zelfgericht en onzeker

Vandaag de dag ontvangen veel kinderen fysieke zorg en bescherming, soms zelfs meer dan ooit tevoren. Problematisch is wel dat nogal wat kinderen verkeerde aandacht en verkeerde liefde ontvangen, doordat die liefde en aandacht niet gebonden zijn aan duidelijke grenzen en normen. Het risico is niet denkbeeldig dat kinderen daardoor zelfgericht en onzeker worden, vooral uit zijn op leuke ervaringen en later veel moeite krijgen met zingeving. Leer kinderen daarom gaandeweg de verantwoordelijkheid van volwassenheid te dragen.

Accepteer en relativeer verschillen in de manier van opvoeden tussen man of vrouw. Geef vader de ruimte om echt vader te mogen zijn en laat moeder ook echt moeder mogen zijn, zonder de eenheid van het huwelijk zo ver uiteen te trekken dat vader nooit zorgtaken vervult en moeder nooit grenzen stelt of geen betrekking of vrijwilligerswerk buitenshuis heeft. Ga op een ontspannen manier om met gelijkheid en verschillen.

Belofte

Ouders dienen zich bewust te zijn van het Godsbeeld dat zij overdragen aan hun kinderen. Het tweede gebod verbiedt ons om een ander beeld van God te maken dan zoals Hij Zich in de Bijbel openbaart. Dit is van fundamenteel belang voor de geestelijke opvoeding van kinderen. Niet voor niets besluit dit gebod met een waarschuwing en een belofte, namelijk dat de zonden van de vaderen gevolgen hebben voor volgende generaties, voor hun houding tegenover God en de naaste.

De zonde verbreidt zich, zoals steeds wijdere kringen in het water, tot in de derde en vierde generatie. Dat is dus wel begrensd! Maar er volgt ook een ruimhartige belofte, namelijk dat God Zijn barmhartigheid bewijst aan duizenden van hen die Zijn geboden onderhouden.

De auteur is directeur van het Wetenschappelijk Instituut voor de SGP. Dit is een deel van de lezing die hij deze week hield tijdens de Haamstedeconferentie in Elspeet.