Het zóú ook wel bizar zijn geweest: dat een kabinet dat ruim vier jaar lang alle politieke stormen doorstond, dat miljardenbezuinigingen doorvoerde en pijnlijke koopkrachteffecten moest verkopen, en dat bij dat alles steeds de eenheid wist te bewaren; dat zo’n kabinet vlak voor de eindstreep zou struikelen over een ‘peanut’ van zo’n 270 miljoen euro aan onderwijsgeld.

Dat was immers het bedrag waarmee Asscher, als dat in de begroting voor volgend jaar voor de verhoging van leerkrachtensalarissen werd uitgetrokken, waarschijnlijk genoegen had genomen. Als het demissionaire Rutte II door halsstarrigheid van met name de VVD over zo’n kleine zaak gestruikeld was, zou dat richting de kiezers onverkoopbaar zijn geweest. Temeer daar voor iedereen duidelijk was dat een verhoging van de leerkrachtensalarissen er binnenkort, door toedoen van een nieuwe coalitie, toch wel zou gaan komen.

Geen garantie

Het kabinet ís dan ook niet gevallen. Asscher nam gisteren, ten langen leste, genoegen met de mondelinge toezegging van Rutte „dat er iets substantieels gaat gebeuren voor de lerarensalarissen.” Wanneer precies? Onduidelijk. Hoeveel precies? Onduidelijk. Toch liet Asscher weten in deze „inspanningsbelofte” (een „garantie” wilde Rutte het nadrukkelijk niet noemen) vertrouwen te hebben. Dat vertrouwen ontstond met name na gesprekken met de formatieonderhandelaars Pechtold (D66) en Segers (ChristenUnie).

En zo is het land weer gered, zij het niet zonder schade voor het aanzien van de politiek. Want het is natuurlijk een illusie te denken dat burgers niet door hebben dat deze kwestie veel sneller opgelost had kunnen zijn als diverse partijen zich iets soepeler, iets gunnender, iets pragmatischer hadden opgesteld...

Intussen is de houding van de grootste kemphanen, PvdA en VVD, voor een deel ook wel weer verklaarbaar. Dat Asscher begin deze zomer in een interview met het Algemeen Dagblad dreigde uit het kabinet te stappen als de coalitie in de komende Miljoenennota niet een fors bedrag reserveerde voor het verhogen van de salarissen van basisschoolleerkrachten, had in de eerste plaats een inhoudelijke reden. Deze onderwijsgevenden verdienen in zijn ogen echt een betere beloning dan ze nu krijgen.

Interne sores

Maar zou Asschers spierballentaal niet óók te maken hebben gehad met de interne sores van de PvdA, de partij die op 15 maart terugzakte van 38 naar 9 Kamerzetels, en die daarna verwoede pogingen deed zichzelf opnieuw uit te vinden en op de kaart te zetten?

Asschers voorganger Samsom kreeg van partijgenoten nogal eens het verwijt dat hij binnenskamers misschien wel harde gevechten voerde met de liberalen, maar dat hij voor het oog van het volk te weinig liet zien dat politiek ook strijd betekent, en dat hún PvdA knokte voor sociale gerechtigheid en een eerlijke inkomensverdeling. Dat wilde Asscher anders doen.

Het stevige verzet van de VVD tegen de eisen van Asscher komt evenmin uit de lucht vallen. De minister van Sociale Zaken liet zich de achterliggende vierenhalf jaar immers kennen als een hard en gewiekst onderhandelaar. Hij bleek een politicus die altijd méér wilde, en die het sociaaleconomische beleid van het kabinet meerdere malen zijn richting op wist te buigen. Dat zette bij veel VVD’ers, zegt men, kwaad bloed. Hem nu ook nog de eer gunnen de verhoging van leerkrachtensalarissen op zijn naam te zetten, ging hun een stap te ver.

Nieuwe vrienden

Niet dat de grote leider Rutte, de man die elk conflict lijkt te kunnen sussen door de kool en de geit te sparen, zelf een hekel heeft aan Asscher. Rutte heeft aan niemand een hekel. Maar zijn grootste loyaliteit ligt momenteel bij zijn nieuwe vrienden: CDA, D66 en ChristenUnie. En de PvdA moet tegenwoordig haar plaats weten. Zo liggen op dit moment nu eenmaal de verhoudingen.