„Bart van U. was ziek, maar kon reële gedachten hebben”
Bart van U. (40) kampte weliswaar met een chronische psychotische stoornis, maar dat wil nog niet zeggen dat hij altijd helemaal de weg kwijt was.
Dat betoogden twee gedragskundigen van het Pieter Baan Centrum (PBC) woensdag bij het gerechtshof in Den Haag. Daar staat Van U. in hoger beroep terecht voor de moord op oud-minister Borst in 2014 en op zijn eigen zus Loïs in 2015.
„Iemand die psychotisch is, wordt niet altijd door die psychose in beslag genomen”, zei L. Vermeulen, psycholoog bij het PBC. Dat centrum vindt dat Van U. sterk verminderd toerekeningsvatbaar is, dus niet geheel verminderd toerekeningsvatbaar.
Twijfels
Psychiater R. J. P. Rijnders van het PBC zei argwaan te koesteren bij diverse verklaringen van Bart van U. „De verdachte vult zaken achteraf in, al wil ik dat niet leugenachtig gedrag noemen.”
Zo heeft Rijnders twijfels bij het verhaal van Van U. dat hij op 7-jarige leeftijd een „goddelijke openbaring” kreeg om degene te doden die verantwoordelijk is voor euthanasiewetgeving. „Dat verhaal vind ik volstrekt onwaarschijnlijk. Voor een 7-jarige speelt dat thema niet. Van U. had het ook over de kernramp in Fukushima, over de aanslagen op 11 september 2001 en over de Noorse massamoordenaar Breivik. Hij zegt aanslagen te hebben voorspeld.”
Beide gedragskundigen van het PBC wezen erop dat Bart van U. zeker over de moord op Borst weinig heeft losgelaten. „Hij is op dat punt gesloten. We weten bijvoorbeeld nauwelijks wat er in de uren voorafgaand aan die moord is gebeurd.”
Fel
Ondanks zijn schizofrenie, die gepaard gaat met paranoïde denkbeelden, kan Bart van U. ook gedreven zijn door reële overwegingen toen hij de twee moorden pleegde, aldus de onderzoekers van het PBC. Zo wees psychiater Rijnders erop dat Van U. in de periode voorafgaand aan de moord op zijn zus Loïs overhoop met haar lag. Hij was bang dat hij de woning in Rotterdam –waar hij samen met Loïs woonde– op haar aanwijzen moest verlaten. „In een mail schreef hij iemand iets als: „Dat gaat haar niet lukken.””
Ook bij het doden van oud-minister Borst, voorvechter van euthanasie, hoeft Van U. niet alleen te zijn gedreven door een ernstige psychiatrische ziekte. Er kunnen in zijn hoofd min of meer „niet per se ongezonde” overwegingen een rol hebben gespeeld, zei Rijnders: „Van U. keerde zich tegen euthanasie. Hij reageerde fel als dit soort thema’s aan bod kwamen. Kennelijk meende hij dat dit kwaad van euthanasie gestraft moest worden.”
Op de vraag van het hof of de „christelijke, strikte moraal” van Bart van U. „als antigif” kan dienen met betrekking tot zijn ziekte, zei Rijnders: „Ja, zo’n moraal kan een beschermende factor zijn. Net als intelligentie mensen kan weerhouden van misdrijven, omdat ze doorzien wat voor consequenties die hebben.”
Achterdocht
Anders dan de twee onderzoekers van het PBC vinden twee andere gedragskundigen dat Bart van U. wél geheel ontoerekeningsvatbaar is. Het onderzoek van deze twee –psychiater B. A. Blansjaar en psycholoog R. Zwaan– was een stuk beperkter van omvang. Zo sprak Zwaan, anders dan de PBC-deskundigen, niet met familie van Bart van U.
Psychiater Blansjaar, die twee gesprekken voerde met Van U., stelde dat de verdachte er psychisch ernstig aan toe was. „Zijn achterdocht was psychotisch en ziekelijk. In de kwarteeuw dat ik met psychiatrische patiënten werk, heb ik zelden iemand met zo’n sterke psychose gezien. Normaal contact met hem had ik vrijwel niet.”
Psycholoog Zwaan zei dat „een chronische psychose voortdurend een rol speelde in de gedragingen van Van U. Maar de ene keer is de psychotische beleving sterker dan de andere keer.”
Bruut
Een zus van slachtoffer Loïs en ook van Bart van U. benadrukte woensdagmiddag in een slachtofferverklaring hoezeer de twee moorden de familie hebben ontwricht. Over de moord op Loïs zei ze: „Tijdens het laatste contact in haar leven met een mens heeft ze onmetelijke angst, pijn, eenzaamheid, vernedering en desillusies doorgemaakt. Verwonderd zal ze zijn geweest toen zij haar broer als moordenaar in de ogen keek. Die barbaars haar de allerlaatste hoop op medeleven en overleven ontnam. Hij heeft geen hulp geroepen, maar heeft haar bruut verplaatst en mensonterend laten liggen om zélf dóór te leven.”
Somber
Van U. zelf zei woensdag tegenover het hof de toekomst „somber” in te zien. Op de psychiatrische afdeling van de gevangenis in Vught krijgt hij eens in de paar weken bezoek, met name van familie. Hij slikt medicijnen. „Daar word ik rustiger van.” Hij „probeert te lezen” om de tijd door te komen.
Van U. zei spijt te hebben van zijn wandaden. „Het mag niet. Het doet veel mensen pijn.” Op een vraag van het hof hij zich kan voorstellen dat zijn familie bang voor hem is, zei Van U.: „Daar is geen reden voor. Je mag niet bang voor me zijn. Ik kan het me wel een beetje voorstellen, maar aan de andere kant ook niet. Ik ben teleurgesteld als mensen wel bang voor me zijn. Wat er allemaal gebeurd is, wil ik niet.”
Het openbaar ministerie (OM) zal vrijdag de strafeis uitspreken. Dan houdt ook advocaat mr. Bart van Gils, raadsman van Bart van U., zijn pleidooi.
Vorig jaar veroordeelde de rechtbank in Rotterdam Van U. tot tbs, zonder een celstraf op te leggen. Het OM ging toen in beroep.