Dr. Seidel is protestants theoloog en voorganger in de Evangelische Kirche in Mitteldeutschland. Hij is door de kerk vrijgesteld en ‘uitgeleend’ aan de staat voor de herdenking van de Reformatie in de deelstaat Thüringen, de regio waar Luther heeft gewerkt en waar vele herinneringen aan hem te vinden zijn, zoals het augustijnen­klooster in Erfurt. Zeven historische Luther­plaatsen hebben in deze regio sinds 2011 de status Europees cultureel erfgoed.

Daarnaast is dr. Seidel bestuurslid van de Internationale Maarten Lutherstichting, in 2007 opgericht, met als doel de culturele betekenis van Luther en de Reformatie wereldwijd aan de orde te stellen. Daarnaast is Seidel ook betrokken bij een project over de invloed van Luther op het economische leven, onder het motto ”Jongeren ondernemen”, een initiatief dat zich richt op maatschappelijk ondernemen.

Een scala aan activiteiten. Wat is de rode draad als het gaat om de betekenis van Luther?

„Luther heeft in ieder geval een betekenis die kerk en geloof overstijgt, zo kunnen wij veilig concluderen. Hij is niet alleen reformator en protestants kerkleraar, maar ook een bemiddelaar tussen de middeleeuwen en de moderne tijd. Zijn reformatorische grondimpulsen zijn ontstaan uit een vrijheidsdrang en het besef van eigen verantwoordelijkheid ten opzichte van de geestelijke en wereld­lijke machten.

Als het gaat om de invloed op de cultuur denk ik vooral aan Bach, die in Thüringen geboren is en gewerkt heeft. En wat is Bach nu zonder Luther? Verder vormen hier kerk, school en gezin vanouds een hechte eenheid, wat zichtbaar wordt in de architectuur van het dorp. School, kerk en pastorie staan vaak naast elkaar. Dat is in de lijn van Luther: het gezin centraal, de school als opvoedings­instituut voor jongens en meisjes, en de kerk als de plaats waar de Bijbel opengaat en God spreekt.”

Welke theologische betekenis wilt u Luther toeschrijven?

„Laat hij vooral een prikkel zijn in de huid van mensen die zijn bevangen door consumptiedrang, maar geconfronteerd worden met Gods uitnodiging om het grote geheim van Zijn liefde en genade te vieren. De actuele betekenis is wat mij betreft dat de kerk weer een spreekbuis mag zijn in de samen­leving, niet alleen ethisch of moreel, maar ook spiritueel, getuigend van een relatie met God.”

Moet de vraag naar een genadige God, zoals Luther die hier in Erfurt verwoordde, centraal staan?

„Die vraag begrijpt men niet meer in Duitsland. Mensen kunnen zich er weinig bij voorstellen. Ze zoeken wel existentiële geborgenheid in iets of iemand aan wie zij zich willen toevertrouwen. Als er zo’n vertrouwen in het hart komt, dan bloeit het geloof op waar Luther op doelt. Maar dan moeten we de kern van Luthers leer, zoals die over de rechtvaardiging, naar deze tijd vertalen.”

Is Luther slechts een historische figuur voor veel Duitsers?

„Nee, daarvoor heeft hij te veel culturele invloed gehad. Ik zie hem vooral als een oecumenische bruggenbouwer. Luther was niet alleen een scherp polemicus, maar ook een beoefenaar van de vroomheid. Onlangs verscheen een publicatie waarin Ignatius van Loyola, de stichter van de jezuïetenorde, met Luther vergeleken werd. Daaruit bleek hoe verwant zij waren op het gebied van een existentiële omgang met God. Goed, we weten dat hij scherpe dingen heeft gezegd over de paus, maar de vraag is of hij dat zei met het oog op het in verval geraakte renaissancepausdom, of dat hij de paus als zodanig verwierp. Dat laatste was niet het geval, denk ik. Hij geloofde wel in de paus als herder.”

Heeft Luther rooms-katholieken en protestanten dichter bij elkaar gebracht?

„Je kunt je tegenstander zo zwart mogelijk afschilderen om jezelf des te beter uit de verf te laten komen. Dat is aan beide kanten gebeurd. Een heikel punt, althans voor veel Duitsers, is het celibaat, dat een obstakel is voor eenheid, afgezien van de kwestie van kerk en ambt.

Wat voor mij belangrijk is dat Luther als rooms-katholieke hervormer ons de ogen heeft geopend voor een katholiciteit die protestantisme en rooms-katholicisme overstijgt. Er zijn gesprekken gaande om in 2017 tot een wederzijdse schuldbekentenis te komen. Er is de laatste 500 jaar veel leed aan elkaar toegebracht. Het is nu het moment om te vergeven.”

Bepleit u rehabilitatie van Luther?

„Kerkjuridisch is dat onmogelijk, omdat rehabilitatie een levende persoon betreft, terwijl Luther al is gestorven. Je zou wel de erkenning van paus Benedictus XVI, drie jaar geleden in Erfurt, van de vraag van Luther naar een genadige God, als een theologische rehabilitatie kunnen zien.

Nee, Luther zal niet heilig verklaard worden, dat zou ten enenmale niet bij hem passen. Luther was bepaald geen heilige. Wel stond hij dicht bij de mensen, en wilde hij het volk „aufs Maul schauen” met het Evangelie, schrijft hij. Dat wil zeggen: de Bijbel dicht bij de gewone mens, bij de knecht op het veld en de vrouw op de markt brengen. Dat maakt Luther interessant in deze tijd van secularisatie, waarbij velen totaal geen idee hebben wie God is. Dan komt de gewone Luther ineens heel dicht bij.”

In Erfurt vindt het congres ”Luther – katholiciteit en hervorming – ontstaan, methode, gevolgen” plaats. De bijeenkomst wordt donderdag afgesloten.