Alle studenten die een diploma halen aan de Vrije Universiteit (VU) Amsterdam krijgen een zogeheten VU-busje. Wat is de geschiedenis achter deze collectebus? Universiteitshistoricus Ab Flipse typeert deze als „een succesvolle historische crowdfunding” die daarbij zorgde „voor emancipatie in de gereformeerde zuil van Kuyper”.
Hoe ontstonden de VU-busjes?
„Het was een actie van gereformeerde vrouwen. De Vrije Universiteit –in 1880 opgericht door Abraham Kuyper– werd oorspronkelijk niet door de overheid maar door de eigen achterban, de gereformeerde ”kleine luyden”, gefinancierd. In 1932 richtte Sibbeltje Verdam-Okma ”VU-plan 1937” op. Met de busjesactie werd geld ingezameld voor de universiteit. Elke vrouw zette op de keukentafel of schoorsteenmantel zo’n busje neer, waar ze iedere week wat geld in spaarde. Het ging om kleine bedragen; dubbeltjes en stuivers. In het hele land spaarden vrouwen mee. In 1937 had de actie ruim 300.000 gulden opgebracht.”
Waar ging het geld van de busjesactie heen?
„De vrouwen wilden dat de VU zou uitbreiden met een medische faculteit waar christelijke artsen opgeleid konden worden. Daarvoor zouden ze vijf jaar sparen in een blauwpaars busje. De VU wilde ook wel uitbreiden, maar besloot in overleg met de vrouwen eerst een bètafaculteit met wis- en natuurkundestudies op te richten.
De spaaractie was een groot succes en werd voortgezet als ”Vrouwen VU-hulp”. De organisatie maakte veel reclame met aansprekende slogans als: ”Laat de V.U. leven door sparen en geven”. In 1956 waren er al 100.000 spaarsters. Uiteindelijk is er tot 1990 met het busje gespaard en is er (omgerekend) zo’n 40 miljoen euro opgehaald.”
Waarom was het zo succesvol?
„Het was eigenlijk een vorm van crowdfunding: kleine hoeveelheden verzamelen om een groot bedrag op te halen. Dat is een middel dat ook tegenwoordig nog goed werkt. Maar het bood vrouwen ook de mogelijkheid om te participeren in het publieke leven, in een tijd waarin de plaats van de vrouw nog vooral binnenshuis was.”
Waren deze vrouwen feministisch?
„Ja en nee. De vrouwen spaarden thuis van hun huishoudgeld, wat op zichzelf rolbevestigend is. Ook was Vrouwen VU-hulp vanaf de jaren zestig conservatiever dan de universiteit. Zo verzamelde de organisatie geld voor een kapel op de nieuwe VU-campus. Toen het doel bereikt was, was de campus echter al volgebouwd en was de VU inmiddels zo ver los van de christelijke wortels dat er geen belangstelling meer was voor een kerkgebouw. Maar de vrouwen realiseerden zich nog niet dat hun gereformeerde universiteit niet zo gereformeerd meer was.
Tegelijk werkte de actie ook emanciperend. De vrouwen hadden inspraak in wat er met hun geld gebeurde en haalden ook geld op voor progressieve projecten, zoals een crèche voor kinderen van VU-medewerkers en ontwikkelingshulp.
„De vrouwen van het VU-busje waren geen feministen die de barricaden opgingen” - Ab Flipse, universiteitshistoricus
Eigenlijk waren deze vrouwen een tussengeneratie: het waren geen feministen die de barricaden opgingen, maar het waren ook geen vrouwen die zich beperkten tot hun positie als huisvrouw.”
Dr. Ab Flipse, universiteitshistoricus aan de Vrije Universiteit. beeld RD, Henk Visscher
Het eerste blauwpaarse spaarbusje voor het VU-plan 1937 (links) en het bekendere, groene exemplaar dat daarna werd gebruikt door Vrouwen VU-hulp. beeld Ab Flipse
Still uit de VU-film die gemaakt werd in 1935, waarop het sparen met het VU-busje in beeld wordt gebracht. beeld GeheugenvandeVU.nlHoe zorgt de VU ervoor dat haar erfgoed bewaard blijft?
„Er ontstaat steeds meer een herwaardering van het verleden van de universiteit. Vanaf de jaren zestig en zeventig schonk de VU steeds minder aandacht aan haar christelijke oorsprong. Die zou voor polarisatie zorgen. Maar inmiddels is de afstand groot genoeg om de wortels weer te waarderen. Zo zijn ook de VU-busjes weer opgediept uit het collectieve geheugen. Alle VU-studenten ontvangen bij het halen van een diploma een replica van het busje. Daarmee houden we ons erfgoed levend.”
