Presbyteriaanse kerken wereldwijd beschreven
De term ”presbyterianisme” is afgeleid van ”presbyter”, het Griekse woord voor ouderling. Presbyterianen stellen dan ook dat de kerk geregeerd moet worden door ouderlingen. Deze vorm van kerkregering is weer ingevoerd door de calvinistische Reformatie, als een terugkeer naar de manier van kerkregering in het Nieuwe Testament. Presbyteriaanse kerken zijn dan ook bijna altijd gereformeerd, hoewel ze lang niet allemaal hun belijdenis even serieus nemen.
Vanuit Genève heeft het presbyterianisme zich over heel de wereld verspreid. James McGoldrick, hoogleraar aan een presbyteriaans seminarie in de VS, geeft een overzicht van al deze kerken en hun geschiedenis. Hij schreef overigens geen compleet nieuw boek, maar bouwt voort op het werk van twee eerdere auteurs. Een nadeel van de gekozen opzet is dat kerken die wel de gereformeerde leer onderschrijven maar niet de gereformeerde kerkvisie, zoals reformatorische baptisten, buiten beeld blijven.
De sympathie van de auteur ligt duidelijk bij de behoudende, vaak kleinere, reformatorische kerken. De Protestantse Kerk in Nederland duidt hij aan als „a decidedly liberal, ecumenical body.” Meer waardering heeft hij voor Abraham Kuyper, over wie hij een boek schreef met als titel ”God’s Renaissance Man”. Hij geeft ook relatief veel aandacht aan de geschiedenis van de presbyteriaanse kerken in de Verenigde Staten, maar dat is voor een Europeaan toch wat onbekender terrein.
Bij een dergelijk omvangrijk eenmansproject zijn fouten onvermijdelijk. In de beschrijving van de kerkelijke situatie in Nederland is dat te merken. Het minst erg zijn de spelfoutjes in Nederlandse namen van kerken. Dat de auteur 1892 noemt als jaartal van de Doleantie is ook nog te verdragen. Maar hij slaat de plank echt mis als hij het Nederlands Theologisch Tijdschrift presenteert als „the main organ of the old national church” en het (in 2004 opgeheven!) „Gereformeerde Theologisch Tydschrift” als het orgaan van de Hersteld Hervormde Kerk. Hier zijn duidelijk een paar zaken door elkaar geklutst.
Van de Gereformeerde Gemeenten wordt wel het juiste aantal gemeenten (160) genoemd, maar het vermelde aantal leden (10.000) is een factor tien te laag. En dat die getallen niet staan bij de beschrijving van Nederland maar bij die van de Amerikaanse zusterkerk, doet ook merkwaardig aan.
Wie deze publicatie ter hand neemt, doet er dus goed aan niet blind te varen op alles wat erin vermeld staat. De beschrijving van de westerse kerkgeschiedenis is ook gebaseerd op oudere literatuur. De waarde van het boek ligt vooral in de wereldwijde beschrijving die het biedt, en dan met name van de kerken in de VS en de niet-westerse wereld. De auteur heeft iedereen die zich betrokken weet op de gereformeerde kerken wereldwijd een waardevolle dienst bewezen.
Presbyterian and Reformed Churches: A Global History. James E. McGoldrick;
uitg. Reformation Heritage Books, Grand Rapids, MI, 2012; ISBN 978 1 60178 162 8; 566 blz.; $ 40,-.
