Vanouds hebben die in het menselijke samenleven een belangrijke plaats ingenomen. Maar ze lieten zich moeilijk verenigen met onze keuzevrijheid. En dat is tegenwoordig voor velen het meest waardevolle wat je in je leven hebt.

Je levenspartner heb je zelf uitgekozen, maar het is ook weer je eigen vrije keuze (of die van je partner) om aan die relatie een eind te maken, vindt Galabru

Je hebt immers je eigen vader en moeder niet uitgezocht en evenmin je grootouders. Je broers en zussen (en zeker ook je eventuele stiefbroers en -zussen) waren ook niet jouw vrije keus. In je jeugdjaren was je vrijheid erg beperkt door de grote afhankelijkheid van je ouders. In veler oog heb je daarom alle reden om je zo gauw mogelijk onafhankelijk op te stellen tegenover je ouders en andere verwanten. Het is je eigen vrije keus met wie je voortaan om wilt gaan.

Een familie maken

In die lijn beweegt zich duidelijk ook het boek ”Faire famille” van de Franse filosofe Sophie Galabru, dat onlangs in het Nederlands verscheen onder de titel ”Familie, een filosofische zoektocht naar wat ons bindt”. De oorspronkelijke titel ”Faire famille”, familie maken, geeft echter meer dan de Nederlandse titel aan waar het haar om gaat. Je kunt, of beter gezegd, je moet zelf je familie maken. Zelf bepalen met wie en op welke basis je een familie wilt vormen.

Sophie Galabru, filosofiedocent aan de Sorbonne, maakte op 7-jarige leeftijd de gewelddadige en chaotische scheiding van haar ouders mee. Ook door andere scheidingen en conflicten, zo beschrijft ze, is haar familie uiteengevallen. In de huidige tijd is dat niets bijzonders. Je levenspartner heb je zelf uitgekozen, maar het is ook weer je eigen vrije keuze (of die van je partner) om aan die relatie een eind te maken.

Niet voor niets gaan adoptiekinderen en donorkinderen vaak op zoek naar hun biologische ouders; je wilt weten van wie je afstamt

Op grond van haar ervaringen ziet zij het stichten van een gezin als een gevaar voor haar vrijheid en geluk. Families zouden het ideaal van verbondenheid moeten opgeven. Het eenheidsgebod ontploft anders toch een keer omdat individuen ieder hun eigen bestaansrecht opeisen.

Genetisch en juridisch kan iemand familie zijn, maar dat betekent nog niet dat we van hen houden en ze ook waarderen. Ouders die mishandelden en beschadigden, zijn die echt familie van ons? Als je kind om wat voor reden dan ook geen contact meer wil, moet je dat respecteren. Dat is immers zijn vrije keuze.

Ook de familienaam kan voor problemen zorgen. Je zit daardoor vast aan het verleden van je familie. En bedenk wel: familiebezit, zeker een omvangrijk familiebezit, geeft ouders macht over hun kinderen. Zij kunnen daardoor de band van ondergeschiktheid en gehoorzaamheid langer laten voortduren.

Nooit om gevraagd

De auteur heeft weet van het vijfde gebod. Dat je je vader en moeder moet eren is diep verankerd in onze cultuur en deze religieuze erfenis leeft nog altijd voort, zo schrijft ze. Maar dat een kind zijn ouders wat verschuldigd is, slaat filosofisch nergens op, stelt ze, om de eenvoudige reden dat het er nooit om gevraagd heeft om geboren te worden.

Galabru wijst erop dat het gezinsleven steeds ingewikkelder wordt. Zeker als je gaat samenleven met iemand die kinderen heeft uit een of meer vroegere relaties. Er is dan niet altijd sprake van dezelfde woonplek.

Maar als dit allemaal kan, kun je je gezin ook uitbreiden met niet-menselijke wezens, met huisdieren. Daar kun je een intieme band mee hebben. Ze vertelt dat voor haar grootvader zijn hond even belangrijk was als zijn kleindochter. Je ziet dat ook in Nederland. In overlijdensadvertenties wordt dan in de rij van nabestaanden ook de hond vermeld.

Alles bij elkaar genomen is haar conclusie dat een gezin een wankel evenwicht is. Als je een kind wilt krijgen en een gezin wilt stichten is dat een gewaagd besluit. Dat is zeker zo wanneer je je gezin opnieuw moet samenstellen en je te maken hebt met kinderen uit gebroken relaties, die kwetsbaar zijn door alles wat ze hebben meegemaakt.

Grote waarde

Wat moet je met dit boek aan? De strekking ervan botst heel duidelijk met de christelijke traditie inzake de verhouding tussen ouders en kinderen. De grote waarde van die relatie wordt in de Bijbel duidelijk onderstreept. Het is zelfs een beeld van de verhouding tussen God en Zijn Kerk. „Gelijk zich een vader ontfermt over de kinderen, ontfermt Zich de Heere over degenen die Hem vrezen” (Psalm 103:13).

Nu geldt ook hier dat de zonde in de wereld gekomen is. Kaïn sloeg zijn broer Abel dood. Gezinsverhoudingen kunnen grondig bedorven zijn. Familieruzies kunnen diepe sporen trekken en jaren voortduren. Er zijn ontaarde ouders en ontaarde kinderen.

Niettemin is in de geschiedenis van de mensheid het overgrote deel van de kinderen door hun eigen ouders verzorgd en opgevoed. Zij voelden zich ook hun leven lang sterk met hen verbonden, zoals er ook een zekere band was met grootouders en andere verwanten. Niet voor niets gaan adoptiekinderen en donorkinderen vaak op zoek naar hun biologische ouders. Je wilt weten van wie je afstamt.

Sociale cohesie

De sociale cohesie die het gevolg is van deze gezins- en familiebanden is maatschappelijk ook van grote waarde. Denk alleen al aan allerlei vormen van mantelzorg. De individualiseringstendens in onze maatschappij werkt ook hier niet positief.

Veel dingen in het leven kunnen we kiezen. Er zijn echter ook fundamentele gegevenheden die zich aan onze keuzevrijheid onttrekken. Die behoeven we niet, zoals in dit boek gebeurt, per se als problematisch te beschouwen omdat ze een inbreuk zouden vormen op onze vrijheid.

Nietzsche, die de christelijke moraal hartgrondig verwierp, en Freud, voor wie seksualiteit bepalend was voor het mens-zijn, zijn de door Galabru meest aangehaalde auteurs. Dat zegt ook wel wat. Daarnaast bevat het boek een groot aantal verwijzingen naar Franse films en Franstalige boeken. Wanneer er een Nederlandse vertaling is verschenen, wordt daar in de noten naar verwezen.

Familie. Een filosofische zoektocht naar wat ons bindt, Sophie Galabru; uitg. Ten Have; 208 blz.; € 24,99