De jaarlijkse conferentie van de vrienden van dr. H. F. Kohlbrugge stond dit jaar in het teken van dat Reveil, een Europese opwekkingsbeweging uit de eerste helft van de negentiende eeuw. In de grote kerk van Vianen spraken zaterdag emeritus predikant dr. J. G. Barnhoorn uit Nunspeet en dr. Bart Jan Spruyt, politiek columnist van opinieblad Elsevier, over de actuele betekenis ervan.

Dr. Barnhoorn gaf eerst een historische schets van de beweging. Het Reveil is een reactie op het destijds heersende theologische denken, aldus de emeritus predikant. Tegen een klimaat waarin men „sluimerde in een gevoel van zelfvoldaanheid” nam bijvoorbeeld Isaac da Costa, de spil van het Reveil, de pen op, in zijn bekende geschrift ”Bezwaren tegen de geest der eeuw”. Verder ontplooide het Reveil maatschappelijke initiatieven en was er veel aandacht voor persoonlijk geloof, Bijbelstudie en samenkomsten.

Het Reveil kon echter ook zelf van meet af aan rekenen op kritiek, zo liet dr. Barnhoorn zien. De theoloog Daniel Chantepie de la Saussaye vond bijvoorbeeld dat de beweging te weinig oog had voor de moderne wetenschap en te methodistisch en individualistisch was. „De Heilige Geest was volgens hem „hun enige hoogleraar.” Hij was bang dat de kerk sektarisch werd als de band tussen geloof en wetenschap werd doorgesneden.”

De kritiek van La Saussaye is niet geheel ter zake, vindt dr. Barnhoorn. „Je mag het een opwekkingsbeweging niet kwalijk nemen dat ze geen behoefte had aan de moderne theologie en wetenschap. En iemand als Groen van Prinsterer was zeker niet individualistisch, maar had oog voor heel de kerk en heel het volk.”

Al met al is het Reveil in de twintigste eeuw ten onrechte grotendeels vergeten, aldus de emeritus predikant. „In onze hectische tijd kunnen we leren van hun aandacht voor huisgodsdienst. Ze brachten verder het volle Evangelie, in woord en daad. Hun godsdienst doortrok heel het leven, inclusief de politiek, en ze hadden een besef van Gods handelen in de vaderlandse geschiedenis. Ook hadden ze oog voor de voortgaande werking van de Heilige Geest. De kerk zou er haar voordeel mee doen, wanneer ze zich zou bezinnen op wat haar in het Reveil door God geschonken is.”

In het middagprogramma verbond dr. Bart Jan Spruyt het Reveil met de huidige politieke situatie. De democratie waarin we leven is hard op weg een „anarchie” te worden, zo tekende de conservatieve denker. „Als een democratie goed wil blijven functioneren, moet er aan een aantal morele voorwaarden zijn voldaan. Zo moet „vrijheid” niet betekenen dat je kunt doen wat je leuk vindt, maar dat je het recht hebt om te doen wat je ook behoort te doen en moeten de tradities in ere gehouden worden. In onze samenleving gebeurt dit niet meer, waardoor het culturele fundament onder de rechtsstaat is verkruimeld.”

Die „neergang” mondt volgens Spruyt uit in een vals dilemma, namelijk de keuze voor anarchie en chaos of voor de tirannie van de grote leider. „In de chaos die ontstaat door het verdwijnen van de morele waarden staan politici op die zich als sterke man presenteren en die beloven, met voorbijzien aan bestaande wetten, de orde te zullen herstellen.”

Dat dilemma lijkt zich nu in de Nederlandse politiek aan te dienen, zo analyseerde Spruyt. „Er is kans op twee kabinetten: rechts, inclusief de PVV van Wilders, of nieuw paars, van VVD, PvdA en D66 en eventueel GroenLinks. Dat wordt dus of een kabinet dat met de vuist zal gaan regeren, of een kabinet dat zich ervoor zal inzetten dat het fundament onder de samenleving nog verder verpulvert.”

De verleiding is volgens Spruyt groot om als christenen in politieke en activistische oplossingen te gaan denken, net als Abraham Kuyper een eeuw geleden. Dat is echter niet de aangewezen weg. „Met politieke middelen valt nu weinig tot niets meer te herstellen.”

Waar het wel om gaat is om te werken aan het moreel fundament en te gaan zorgen voor de instituties waar geloof en deugden worden voortgebracht, aldus de columnist. „Het gaat om gezinnen, om onze scholen. Om de vorming en toerusting van onze kinderen, zodat deze scholen wijngaarden van het Koninkrijk van God mogen zijn.”

Die insteek is precies te vinden in het Reveil, aldus Spruyt. „Deze traditie is een van de dragende gronden van het Nederlandse volksbestaan geweest en vormde een van de belangrijkste onderdelen van het culturele fundament. Zoals Reveilvoorman Willem de Clerq zei: Wanneer men ons spreekt van grootste macht, is ons antwoord: de liefde overwint.”