Ze staan in het collectieve geheugen gegrift, de jaartallen die de islam –bijna– aan Europa verbonden. 732: de Moren worden bij het Franse Poitiers ternauwernood tegengehouden. 1529: de Turken slaan een beleg voor Wenen, maar moeten afdruipen. 1683: opnieuw staan de Turken voor de stadspoorten van de hoofdstad van het Habsburgse Rijk. Pas na een urenlange en bloedige strijd moeten ze het veld ruimen. Het was een dubbeltje op zijn kant.

Dat dubbeltje is sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw allang omgevallen, analyseren sommige deskundigen. Dertien eeuwen nadat de godsdienst van Mohammed vanuit Noord-Afrika de Straat van Gibraltar overstak en Spanje bezette, is het de islam dan toch gelukt om definitief voet aan wal te krijgen in Europa. En ditmaal zelfs zonder geweld. Enkele tientallen jaren van arbeidsmigratie bleken genoeg; gezinshereniging en geboorteoverschotten doen de rest.

Kwamen de eerste pogingen nog vanuit het zuiden en oosten, de conclusie moet zijn dat de derde ‘invasie’ vooral vanuit het westen van Europa gestalte heeft gekregen. Dat valt goed af te lezen uit een onderzoek van deze krant naar de feitelijke stand van zaken naar de aanwezigheid van de islam in Europa. In het westen van Europa spannen drie landen de kroon: Frankrijk, Zwitserland en Nederland hebben alle drie een percentage moslims binnen de samenleving dat boven de 5 procent ligt. Overigens zitten West-Europese landen als Duitsland, België, Denemarken en Zweden daar ook erg dichtbij.

Het zijn deze landen waar de derde islamitische golf zichtbaar werd. Dat komt vooral doordat er in de meeste West-Europese naties vóór pakweg 1950 nauwelijks een moslim rondliep. Na 1950 verandert dat echter in rap tempo. Enerzijds komt dat door de onafhankelijkheid van de West-Europese koloniën, waarbij heel wat islamitische inwoners van die landen hun heil in het moederland zochten – zoals de Algerijnen in Frankrijk. Anderzijds komt die toevloed door de arbeidsmigratie. In enkele tientallen jaren groeide de islam met honderden procenten.

Maar een eenzijdige blik op het westen van Europa kan verhullen dat de islam in Oost-Europa al eeuwen een redelijk stabiele positie heeft, sinds de Ottomanen oprukten vanuit het Oosten en in de tijd van de Reformatie hun duizenden versloegen. Soms lijkt het westen liever te vergeten dat er sindsdien gebieden in Europa zijn die een moslimmeerderheid hebben. Albanië is daarvan het bekendste voorbeeld. En sinds kort hoort ook Kosovo daarbij, terwijl Bosnië-Herzegovina met 48 procent moslims daar heel dicht bij in de buurt komt. En wat te denken van Bulgarije, Macedonië en Montenegro?

Kortom: de aanwezigheid van de islam in Europa is manifest en wordt vooral in West-Europa steeds meer nadrukkelijk. Dat is en blijft niet erg positief nieuws, zeker vanuit christelijk oogpunt niet. Iedereen die de Zoon loochent, heeft ook de Vader niet, zegt de apostel Johannes ronduit in zijn eerste rondzendbrief. De islamitische aanwezigheid in Europa versterkt bij organisaties zoals Hope for Europe de overtuiging dat Europa zendingsgebied is geworden. In eigen huis valt er veel werk te verrichten.

Op dit punt aangekomen, is het tijd voor twee belangrijke nuances. Het eerste gevaar is dat „de” islam door een massieve benadering makkelijk als monolitisch blok gezien kan worden. Als daar al sprake van is, dan hoogstens wat betreft de centrale leerstellingen: Allah is god en Mohammed is zijn profeet. Maar of Allah de enige god is, of Mohammed de laatste profeet is, of ook niet-moslims redding te verwachten hebben: daarover bestaat veel onenigheid, nog afgezien van alle enorme culturele verschillen die er zijn. Het blijft nodig dat te benadrukken. Een soennitische Egyptenaar verschilt minstens zo veel van een sjiitische Irakees als een protestantse Zeeuw van een rooms-katholieke Italiaan. Dat besef kan complottheorieën over tot in detail afgestemde plannen voor een islamitische machtsovername in Europa de kop indrukken.

Een ander, misschien nog belangrijker gevaar is dat alle moslims op één hoop worden geveegd in de mate van hun orthodoxie. Maar een islamitische identiteit houdt lang niet altijd in dat iemand ook praktiserend moslim is. Ook mensen die niets met het geloof doen, of bijvoorbeeld alleen met het Offerfeest de moskee bezoeken –vergelijkbaar met het eenjaarlijks kerkbezoek met Kerst van veel christenen– zullen zich moslim blijven noemen. Turkije is daar een helder voorbeeld van. Op de kaart kleurt het land het donkerst, met een percentage moslims dat bijna op 100 ligt. Twintig procent daarvan noemt zich echter tegelijk seculier. Van zulke seculiere moslims zijn er relatief ook veel in Europa. Hier is de sociale controle minder groot, en soms was een seculiere instelling zelfs een reden om naar Europa te vluchten.

Op dat laatste punt is er echter wel wat aan het veranderen. Moslims lijken steeds religieuzer te worden. Dat is een ontwikkeling die al begon in de jaren tachtig, maar vooral sinds de laatste tien jaar een hoge vlucht neemt. Volgens de bekende Amerikaanse islamoloog John. L. Esposito nemen de laatste jaren veel meer moslims deel aan religieuze plechtigheden. Ook dragen ze vaker islamitische kleding en zoeken ze naar manieren om de aanwezigheid van de islam in het openbare leven te bevestigen.

Die opleving is zowel zichtbaar in islamitische als in westerse landen, benadrukt Samuel Huntington in zijn beroemd geworden studie ”Botsende beschavingen”. Volgens hem was in 1995 elk land met een moslimmeerderheid méér islamitisch in cultureel, sociaal en politiek opzicht dan vijftien jaar daarvoor. Iran is de enige uitzondering daarop.

Omdat die islamisering zo massaal is, noemt Huntington dat de islamitische Heropleving, met een hoofdletter. Hij vergelijkt de impact ervan met die van de christelijke Reformatie.

Europa als dar al-islam –huis van de islam– is voor veel moslims dan wel een utopie, het neemt niet weg dat die utopie heel langzaam iets dichterbij lijkt te komen. Maar eensgezind – nee, dat zullen moslims in Europa voorlopig nog niet zijn.

---

Het onderzoek

Voor het onderzoek naar de aanwezigheid van de islam in Europa is gebruikgemaakt van de volgende bronnen:

– ”Yearbook of Muslims in Europe”
– ”CIA World Factbook”
– ”Statistieken Europees Parlement”
– ”Nova Research Centre”
– ”The Pew Forum on Religion & Public Life”

Voor veel landen geldt dat het aantal moslims een schatting is, bijvoorbeeld omdat het verboden is voor een onderzoek te vragen naar iemands religie. Daarnaast vormen Rusland en Turkije een aparte positie. Beide landen liggen voor een deel in Europa. Voor de berekening van het percentage moslims in Europa zijn beide landen buiten beschouwing gelaten.