Het Israëlisch-Palestijnse conflict heeft zijn ”routekaart naar vrede”, Afghanistan heeft die ook. Morgen wordt de belangrijkste stap gezet op weg naar vrede. Dan worden in dit land -ruim negen keer Nederland, 28,5 miljoen inwoners- verkiezingen gehouden voor een nationaal parlement en voor provinciale raden. Of de stap een succes wordt? Dít stukje van de weg ligt in ieder geval bezaaid met voetangels en klemmen.
Andrew Reynolds, Lucy Jones en Andrew Wilder zijn in hun ”Gids voor de parlementsverkiezingen in Afghanistan” bepaald niet optimistisch over het mogelijke verloop van de stembusstrijd. Hun ’gids’ is uitgebracht door AREU (Afghanistan Research and Evaluation Unit).
Optimisme was er wél onder de deelnemers van de Afghaanse top in Bonn, in 2001. Dáár ligt dan ook de oorsprong van de Afghaanse routekaart. In de zogenaamde Bonn-overeenkomst werd de weg uitgestippeld om van dit door burgeroorlog en buitenlandse bemoeienis verscheurde en straatarme land (de levensverwachting komt anno 2005 niet boven de 50 jaar uit) een democratische eenheidsstaat te maken.
De eerste stap werd vorig jaar oktober gezet, toen een president moest worden gekozen. President Karzai wist die verkiezingen met een overweldigende meerderheid te winnen. Zondag volgt een tweede stap met de verkiezing van een Tweede Kamer (in het Afghaans: de Wolesi Jirga) en van 34 provinciale raden. Deze raden zullen in een later stadium (een deel van) de Eerste Kamer (de Meshrano Jirga) kiezen. Later volgen dan nog verkiezingen voor districts-, dorps- en stadsraden, en ook de benoeming van burgemeesters is in de routekaart voorzien.
De Tweede Kamer, die zondag wordt gekozen, moet een afspiegeling worden van de Afghaanse samenleving, en die lijkt nog het meest op een lappendeken die al jaren dienst doet als poetsdoek: de veelheid aan etnische groepen, talen en religies wordt er nog eens versterkt door de haat en nijd tussen tal van krijgsheren met hun gewapende bendes. Krijg dat alles maar eens vertegenwoordigd in een nationale praatclub!
AREU wijst er op dat een opvallend kenmerk van de verkiezingen van zondag is dat ze sterk op de man/vrouw spelen: kandidaten doen op persoonlijke titel mee; partijen en partijpolitiek spelen geen enkele rol - althans niet op de voorgrond. Voor deze invalshoek hebben de Afghanen een reden: politieke partijen hebben een buitengewoon slechte reputatie. Ze worden gekoppeld aan het oorlogsverleden van het land: de Sovjetbezetting van de jaren ’70, maar ook het radicaal-islamitisch fanatisme dat na vertrek van de Russen het land verscheurde.
Partijen worden ook op één hoop gegooid met clans, stammen en etnische groepen die met elkaar overhoop liggen. En om dat te boven te komen staan op de stembiljetten individuele kandidaten, en geen partijen. Zelfs de partijen waartoe kandidaten behoren worden niet vermeld. Dat is strikt genomen een tamelijk ernstig hiaat in de transparantie, want de kiezer weet morgen niet welke partij er eventueel achter een kandidaat schuilgaat.
En natuurlijk zíjn politieke partijen zondag van de partij. Er hebben er 72 zich ingeschreven, elk met hun eigen individuele kandidaten. Toch heeft slechts 12 procent van alle kandidaten een partijachtergrond.
Het totaalaantal kandidaten voor de Tweede Kamer, met zijn 249 zetels, bedraagt 2709. Voor de provinciale raden (420 zetels) staan ruim 3027 personen geregistreerd. Voor de kiezer wordt het er zondag niet overzichtelijker op. In provincies met een groot aantal kandidaten lijken de stembiljetten op een krant op tabloidformaat, met diverse pagina’s met kandidaten. Om mensen te helpen bij hun keuze zijn er foto’s van de kandidaten bijgezet en voor de analfabeten (en dat zijn er nogal wat in Afghanistan) zijn allerlei symbolen toegevoegd: een vlieger, een paard, olifant, olielamp, een mobieltje et cetera.
Een andere negatieve kant aan deze partijloze benadering is dat kandidaten de afgelopen maanden voornamelijk lokale, etnische en tribale neteligheden uit de kast hebben gehaald om zich populair te maken - bij gebrek aan een nationale agenda of partijpolitieke onderwerpen. Zulke campagnes helpen niet mee iets van nationale politiek van de grond te krijgen. Ook president Karzai heeft geweigerd zich aan een partij te verbinden -ook nu wil hij letterlijk en figuurlijk boven de partijen staan-, iets wat hem straks nog duur kan komen te staan als hij het nieuwgekozen parlement achter zich moet zien te krijgen. Individuele kamerleden zullen hun huid duur aan hem verkopen!
Er zijn meer haken en ogen aan deze verkiezingen, aldus AREU. Zo zal de verdeling van de 249 zetels in de Tweede Kamer gebeuren op basis van de grootte van de bevolking in de provincies. Maar tal van districten en provincies hebben zeer omstreden grenzen. Er zijn de afgelopen jaren zelfs nieuwe provincies ontstaan, zonder dat daar kaarten van zijn. Verder zijn er geen recente gegevens over de bevolkingsaantallen. Pas in 2007 wordt er weer een volkstelling gehouden en tot die tijd zal men het moeten doen met verouderde gegevens uit de laatste volksstelling, die in 1979 is gehouden.
Van de 249 zetels in de Wolesi Jirga zijn er 68 gereserveerd voor vrouwen. Dat is meer dan 25 procent van het totaal, en daarmee staat Afghanistan in de toptwintig van landen die vrouwen in het parlement hebben. Zelfs de Verenigde staten (15 procent) en Groot-Brittannië (18 procent) hebben er niet zo veel. Gereserveerde zetels zijn er ook voor de kuchis, Afghaanse nomaden.
Een Afghaanse burger kiest zondag dus twee personen (een voor de nationale Tweede Kamer en een voor de provinciale raad) en beide kandidaten zijn afkomstig uit zijn of haar provincie. De vrees bestaat dat kiezers er te laat achterkomen dat ze aan hun provincie gebonden zijn. Welke geweldsexplosies zijn er bij de stembureaus te verwachten als deze groep massaal wordt teruggestuurd? Niet voor niets is er de afgelopen maanden een gigantische voorlichtingscampagne gevoerd om dit soort ingewikkelde zaken duidelijk te maken.
Nu we het toch over geweldexplosies hebben: ook krijgsheren en narcoticabazen kunnen nog veel roet in het eten gooien als de stembureaus opengaan. ISAF en de coalitietroepen onder leiding van de Amerikanen zullen extra intensief patrouilleren, en de afgelopen maanden zijn maar liefst 61.000 leden van krijgsbendes ontwapend. Toch sluipt er nog altijd een groot aantal illegale milities rond. Ook het screenen van de kandidaten op een eventueel gewelddadig verleden is allesbehalve vlekkeloos verlopen.
Naast de aanslagen die al-Qaida-strijders en Taliban-militanten zullen blijven plegen om de stembusstrijd te traineren, verwacht men ook dat machtige figuren uit de drugshandel en de opiumteelt de uitslag in hun voordeel zullen willen beïnvloeden. Deze lieden verdienen miljoenen dollars aan de opiumteelt en de drugshandel, dus is het voor hen een makkie om stemmen te kopen of verkiezingspersoneel om te kopen.
Genoeg voetangels en klemmen dus op de Afghaanse weg naar vrede. Hopelijk houden de Afghanen desondanks zicht op die weg en wordt er morgen toch een stap vooruit gezet.
