Ze zijn goed bevriend, voormalig hoofdeconoom bij de Rabobank Wim Boonstra en emeritushoogleraar economie aan de Rijksuniversiteit Groningen Lex Hoogduin. Geregeld komen ze samen in „een goed Indisch restaurant”, aldus Boonstra. Niet alleen om te eten, maar voornamelijk om de degens te kruisen over economische onderwerpen waarover ze diepgaand van mening verschillen. Eurobonds bijvoorbeeld.

„Nooit doen”, zegt Hoogduin, die wijst op het onderliggende probleem van de uitdijende overheidsschulden die met gezamenlijke leningen gepaard gaan. „Juist wel”, meent Boonstra, die in 1989 op zijn zolderkamertje een concreet plan bedacht waarin EU-landen niet meer apart, maar samen geld zouden lenen op de kapitaalmarkt: eurobonds. Tot zijn „niet-geringe verbazing” won hij met het voorstel een internationale prijs.

Lange tijd lag Boonstra’s plan op de plank te verstoffen. Tot de wereldwijde kredietcrisis in 2008 uitbrak. Na jaren van financieel wanbeleid had Griekenland een gigantische staatsschuld en kon het geen geld meer lenen op de kapitaalmarkten. Niet alleen dreigde een Grieks faillissement, ook de euro stond op omvallen.

Spaarzame vier

Terwijl naarstig werd gezocht naar een oplossing, publiceerden toenmalig Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker en de Italiaanse minister Giulio Tremonti van Financiën een ingezonden brief in de Britse zakenkrant Financial Times (FT). Daarin pleitten zij voor Europese solidariteit door de invoering van eurobonds, zodat armlastige zuidelijke lidstaten toch op de kapitaalmarkt konden lenen.

Het pleidooi van de twee zou erop neerkomen dat de beste jongetjes in de EU-klas moesten opdraaien voor de zuiderlingen die sjoemelden met de cijfers. Als financieel zwakkere lidstaten kunnen meeliften op de kredietwaardigheid van anderen, valt de prikkel tot het wegwerken van de staatsschuld weg, was de vrees van zuinige landen. Laat Griekenland met bezuinigingen en hogere belastingen van zijn staatsschuld afkomen, redeneerden de ”spaarzame vier of vijf”: Nederland, Denemarken, Oostenrijk, Zweden en later Finland.

„Terecht”, oordeelt Boonstra. „Zo mogen eurobonds niet worden gebruikt. Het beeld dat Juncker en Tremonti in de FT schetsten, is echter helaas blijven hangen. We moeten het gebruik van eurobonds lostrekken van alle crises. Ook Nederland heeft baat bij de afronding van de kapitaalmarktunie en de bankenunie – en daar horen eurobonds bij.”

Het stoort de uitvinder van de eurobonds dat de discussie over gezamenlijk lenen steeds wordt gevoerd in tijden van crisis. „Dat maakt een inhoudelijke discussie nagenoeg onmogelijk”, zegt Boonstra. Tijdens de coronacrisis werd verhit gedebatteerd over het coronaherstelfonds van 750 miljard euro aan giften en leningen, gefinancierd door een variant op eurobonds. Nu is de Europese Commissie van plan om Readiness 2030 –eerder bekend als ReArm Europe– deels met leningen te financieren. Circa 650 miljard euro kan volgens Brussel vrijkomen door het versoepelen van de EU-begrotingsregels (SGP). En 150 miljard wordt gefinancierd met leningen die lijken op eurobonds.

Kwalificatie AAA

Formeel is er bij Readiness 2030 geen sprake van eurobonds. De Commissie leent vanuit de EU-meerjarenbegroting op de kapitaalmarkt en individuele lidstaten kunnen van Brussel lenen. „Maar hoe je het wendt of keert: er is sprake van gezamenlijke schuldpapieren, die worden gedekt door de lidstaten”, zegt Boonstra. Hoogduin: „Als Italië niet kan terugbetalen, wordt de schuld over alle EU-lidstaten versleuteld.”

Waar Nederland sceptisch is over de Brusselse plannen, meent Boonstra dat eurobonds onmisbaar zijn. „Ze hadden een eurocrisis kunnen voorkomen”, is zijn stelling – die hij met verve verdedigt en graag uitlegt.

Zeker nu de Commissie de kapitaalmarktunie wil afronden, zijn eurobonds van wezenlijk belang, betoogt Boonstra. Als alle twintig lidstaten van de Economische en Monetaire Unie (EMU) samen garant staan voor leningen, zijn beleggers er geruster op dat ze hun geld terugkrijgen. Dat levert ook een lagere gemiddelde rente op. Door samen te lenen kunnen veel EU-lidstaten dus goedkoper geld uit de markt halen.

Voor Nederland ligt dat anders. Met de hoge kredietwaardigheid –de kwalificatie AAA– is Den Haag al goedkoop uit bij het betalen van rente over obligaties. Toch heeft ook Nederland belang bij eurobonds, betoogt Boonstra. „Iedere kapitaalmarkt heeft als fundament ”common safe assets” (gemeenschappelijke activa) – in de Verenigde Staten treasuries genaamd. Maar de Europese Unie heeft niet zo’n veilige haven in crisistijd.”

Eurocrisis

Dat dit desastreuze gevolgen kan hebben, toont de eurocrisis aan. De kleine, bijna failliete Griekse economie deed de eurozone op zijn financiële grondvesten schudden. Boonstra: „Het zou hetzelfde zijn als wanneer een bijna-faillissement van Urk heel de Nederlandse economie zou doen wankelen.”

Nadat markten het vertrouwen verloren in de betaalbaarheid van de Griekse staatsschuld, vluchtten beleggers naar veilige landen als Nederland en schoot de rente op Griekse staatsleningen omhoog tot boven de 10 procent – wat de schuldencrisis verergerde. De financiële markt was in rep en roer en de houdbaarheid van de euro stond direct onder druk. Om de oplopende rentestanden te drukken, zag de Europese Centrale Bank (ECB) zich genoodzaakt Griekse staatsobligaties op te kopen, met het risico dat die niet zouden worden afgelost.

Met eurobonds had zo’n situatie voorkomen kunnen worden, betoogt Boonstra. Hij geeft het voorbeeld van de Verenigde Staten, die een kapitaalmarkt met common safe assets kennen: „Toen de staten New York –in de jaren 70– en Californië –tijdens de financiële crisis– bijna failliet gingen, heeft dat niet tot enige rimpeling geleid in de Amerikaanse rentestanden en stond de dollar niet onder druk.”

Schuldencrisis

Een goed idee: eurobonds? Toch niet, zegt de Groningse emeritushoogleraar economie Lex Hoogduin. „Met eurobonds pak je het onderliggende probleem van oplopende schulden niet aan.” Met gezamenlijke leningen worden landen gestimuleerd hun begrotingstekort en staatsschuld op te laten lopen, betoogt Hoogduin. „Zo blijft de euro een kwetsbare munt en als de rente dankzij wanbetalers omhoog schiet, geraakt de hele eurozone in een schuldencrisis.”

Hoogduin is überhaupt niet voor lenen. „Bezuinigen”, is zijn motto. „Lenen is een manier om pijnlijke keuzes te ontlopen. Als we extra geld reserveren voor defensie, moeten we bezuinigen op andere uitgaven óf extra belasten. Lenen werkt niet. Dat leidt tot onderuitputting –waarbij er onvoldoende mankracht is om het werk uit te voeren– óf het jaagt de inflatie aan – waar de onderkant van de samenleving de dupe van is.”

Hoogduin is dan ook fel tegen het plan uit Readiness 2030 om de EU-begrotingsregels uit het Stabiliteits- en Groeipact (SGP) –waarmee lenen makkelijker wordt– los te laten. Het maximale begrotingstekort van 3 procent van het bruto binnenlands product (bbp) –wat een land in een jaar verdient– mag de komende vier jaar bij defensie-uitgaven met 1,5 procent worden overschreden. „Dé doodsteek voor de begrotingsregels”, oordeelt Hoogduin.

Maar is defensie op dit moment niet belangrijker dan boekhouden, zoals president Klaas Knot van DNB recent aanvoerde? Hoogduin: „Knot creëert een valse tegenstelling: alsof hogere defensie-uitgaven en de handhaving van begrotingsregels niet kunnen samengaan. Je kunt het beide doen. Met bezuinigingen op andere uitgaven.”

Straf

Overigens is het kabinet niet van plan bij Brussel te lenen of de begrotingsregels op te rekken. Een meerderheid van de Tweede Kamer en het kabinet deelt Hoogduins angst voor oplopende schulden. „We zwemmen de fuik in van de gezamenlijke schuldenlast”, waarschuwde JA21-parlementariër Joost Eerdmans, die in maart een Kamermeerderheid kreeg achter zijn motie-Eerdmans – waarmee hij het kabinet opriep de Europese herbewapeningsplannen niet te steunen.

Lees ook

„Tot hiertoe”, zei Schoof en PVV, NSC en BBB dropen beteuterd af

Boonstra schudt zijn hoofd. „Ze snappen het écht niet. Ten onrechte wordt gedacht dat eurobonds schulden veroorzaken. Het is juist de afwezigheid van eurobonds waardoor schuldencrises steeds uit de hand lopen.” Had de EU in 2010 eurobonds gehad, „dan hadden de Grieken een probleem gehad; wij niet”, betoogt Boonstra. „Er zou geen paniek zijn uitgebroken op de financiële markten. Door het gespreide risico zouden de rentestand en het vertrouwen in de euro gelijk zijn gebleven en de ECB had niet hoeven in te grijpen. Nu weten financieel zwakkere lidstaten: als puntje bij paaltje komt, springt de centrale bank bij door obligaties op te kopen. Daarmee is de ECB een voorwerp van risicoverhogend gedrag geworden.”

Het is het kardinale verschil van inzicht tussen Boonstra en Hoogduin. De Groningse emeritushoogleraar ziet eurobonds en de oplopende schuldenberg als twee kanten van dezelfde medaille. Boonstra is juist van mening dat gezamenlijk lenen een schuldencrisis kan voorkomen. Al mogen eurobonds geen gratis geld zijn. Er moet een „disciplinerend mechanisme” in zitten, zegt Boonstra. Zo worden lidstaten gedwongen terug te betalen. Als een land zich niet aan de afspraken houdt, mag het bijvoorbeeld niet meedoen bij een volgende ronde obligatie-uitgiften, legt hij uit in een artikel in het vakblad Economisch Statistische Berichten (ESB).

Een forse straf, meent Boonstra. „Als een wanbetaler wordt uitgesloten van een nieuwe uitgifteronde van eurobonds moet hij zelfstandig de kapitaalmarkt op. Succes ermee. Nadat een land alle begrotingsafspraken aan zijn laars heeft gelapt, is de kans nihil dat het tegen een gunstige rente op de financiële markten kan lenen.”

„Een mooi idee op papier”, wijst Hoogduin het disciplinerend mechanisme dat Boonstra voorstelt van de hand. „In de praktijk gaat dit niet werken.” Hij wijst op de falende handhaving van de begrotingsregels door Brussel. „Keer op keer zie je dat de Commissie niet handhaaft. Als er de wil of het vermogen niet is in soevereine landen om zich aan de begrotingsafspraken te houden, zal het ook niet gebeuren.”

Niet meedoen met Readiness 2030? „Dat zou ik onverstandig vinden”, zegt Hoogduin. Maar „als dat betekent dat we gaan lenen en de begrotingsregels loslaten”, is de emeritushoogleraar tegen. Den Haag moet in Brussel blijven hameren op financiële degelijkheid, vindt Hoogduin. „Dat is in het belang van de hele eurozone. Als Frankrijk en Italië zich vertillen aan de hoeveelheid leningen, krijgen we daar allemaal last van.”