In Kazachstan waren al in de derde en vierde eeuw grote hoeveelheden christenen, ontdekte dr. Kevin White. Hij promoveerde in oktober 2024 aan de universiteit van Salzburg in Oostenrijk op het vroege christendom in Centraal-Azië. Gepassioneerd vertelt hij via een videoverbinding vanuit de stad Almaty in Kazachstan, waar hij sinds 1999 woont, over zijn ontdekkingen.

„Onderzoek naar het christendom in Centraal-Azië is sterk onderschat. Jonge archeologen moeten hierheen komen als ze een origineel onderzoeksonderwerp zoeken. Archeologisch onderzoek in Kazachstan levert veel meer op dan een reis naar Griekenland of Rome.”

De Amerikaanse White kwam als basketbalcoach in aanraking met archeologen uit Kazachstan. Dr. Dmitriy Voyakin, directeur van het archeologisch instituut van Kazachstan, vertelde hem over de vondst van een grafsteen in 2014.

Een boer in Usharal, een dorp in Oost-Kazachstan, ontdekte een grote steen met inscriptie op zijn land. Het bleek de grafsteen van een christelijke priester, met daarop een afgebeeld kruis en een Syrische inscriptie. Verder onderzoek leverde in 2016 meer dan honderd grafstenen op, waarvan op diverse exemplaren eveneens een kruis afgebeeld stond.

White borduurde voort op deze onderzoeken. Hij is directeur van het onderzoekscentrum dat zich binnen de universiteit van Salzburg richt op Syrisch onderzoek in Centraal-Azië.

Voor zijn proefschrift dook White in archeologische rapporten uit de Sovjet-Unie. Hij onderzocht welke rol het christendom speelde in de geschiedenis van Centraal-Azië en in het bijzonder van Kazachstan. Zijn resultaten duidt hij als een „ongelofelijk stuk vergeten geschiedenis”.

Wanneer ontstond het christendom in Centraal-Azië?

„Het christendom kwam eerder in het oosten dan in Europa, maar daar is altijd al weinig aandacht voor geweest. Waarschijnlijk komt dat omdat de geschiedschrijver Eusebius in de derde en vierde eeuw ook voornamelijk het christendom in het westen bespreekt.

Jezus droeg Zijn apostelen op zich te richten op de verloren schapen van het huis van Israël. Dat is in Azië gebeurd. De eerste christelijke gemeenschappen die daar gevormd werden, ontstonden uit de Joodse groepen die sinds de Babylonische wegvoering in het oosten leefden.

In Handelingen 2:9 staat beschreven dat tijdens Pinksteren onder de Joodse bekeerlingen zich Parthers, Meders, Elamieten en inwoners van Mesopotamië bevonden. Het is waarschijnlijk dat deze bekeerlingen na Pinksteren terug naar het oosten zijn gegaan en daar hun nieuwe geloof hebben verspreid.

Er zijn talloze legendes over het ontstaan van het christendom in het oosten. Zo zou de discipel Thaddeüs, in het Syrisch Addai genoemd, een belangrijke rol gespeeld hebben in de bekering van de stad Edessa, in die tijd een belangrijke stad in Mesopotamië.

Het verhaal gaat dat Abgar, de koning van Edessa, in het jaar 29 een brief stuurde aan Jezus. Daarin vroeg hij Hem te komen om Abgar van zijn ziekte te genezen. Volgens Eusebius stuurde Jezus als antwoord dat Hij een discipel zou sturen die Abgar zou genezen. Dertig jaar na Jezus’ hemelvaart zou Addai vervolgens naar Edessa zijn gekomen en zijn hand op Abgar hebben gelegd, in de Naam van Hem in Wie hij geloofd had. Abgar genas en bekeerde zich met zijn hele stad tot het christendom.

Hoewel de identiteit van Abgar en de authenticiteit van de brieven betwist worden, is wel te stellen dat Edessa de eerste christelijke stadstaat ter wereld was. Van daaruit heeft het Evangelie zich vervolgens verder in het oosten verspreid.”

Uw proefschrift concentreert zich op Kazachstan. Welke ontdekkingen deed u over het christendom daar?

„Kazachstan is nu overwegend islamitisch, maar daarvoor was het christelijk. Dat blijkt uit genealogische documenten die in archieven bewaard zijn gebleven. De moslims doen verslag van de hoeveelheid christenen die ze gedood hebben toen ze verschillende steden in Zuid-Kazachstan dwongen zich tot de islam te bekeren. In Sayram doodden ze in de negende eeuw bijvoorbeeld 30.000 ”tarsa”, christenen. Uit hetzelfde archief blijkt dat de stad toentertijd 240.000 christelijke huishoudens bevatte.”

Zijn er archeologische ontdekkingen die dat ondersteunen?

„Ja, er zijn een groot aantal graven met een kruis erop gevonden. In eerste instantie werd gedacht dat het daar ging om graven van westerlingen, maar uit de archieven van Sovjetarcheologen blijkt dat het betekent dat de gebieden overwegend christelijk waren.

Sovjetarcheologen ontdekten bovendien een ondergronds kloostercomplex met drie lagen. Na de vondst hebben ze het publiek echter misleid door te zeggen dat het een boeddhistisch gebouw was. Inmiddels is duidelijk dat het een christelijke kerk was. Uit archeologische opgravingen blijkt bovendien dat christenen erg betrokken waren bij de wetenschap, medicijnen en kunst. De kruisvorm en de boom van het leven die je nu nog steeds overal in Kazachstan ziet, zijn overgebleven uit de christelijke kunst.”

Waarom is deze informatie nauwelijks bekend?

„Bijna niemand weet het of spreekt erover. Waarschijnlijk komt dat omdat de archieven in de tijd van de Sovjet-Unie uit de publiciteit zijn gehouden. Daarnaast vormt de huidige sterk islamitische identiteit van Kazachstan ook een belemmering. Maar in de wetenschap krijgt het langzaam meer aandacht en ook de jongere generatie in Kazachstan heeft er steeds meer interesse voor.

We hopen dan ook dat er steeds meer archeologische teams van over de hele wereld naar Kazachstan komen om onderzoek te doen naar dit deel van de christelijke geschiedenis. Er is nog ongelofelijk veel werk te doen.”