Je ziet het meteen voor je, het stadje waarin het boek ”Krekel” begint. „Wat huizen, rondgestrooid tussen de duinen”, „een rij schamele winkeltjes langs de kade” en precies in het allerschamelste exemplaar gaat hoofdpersoon Eliza naar binnen. Ze laat de namen van haar vijf broers op haar been tatoeëren. En winkelman Leo weet dat zijn klanten alleen „wat ze missen” op hun lichaam willen zetten. „Wie kwijt is. Wat zeer doet.” Meteen vraag je je dus af: Wie zijn deze broers? Waarom zijn Eliza en zij niet bij elkaar? Leven ze nog? Daarmee zit je direct midden in het verhaal. Een verhaal is vaak „voordat het begint al begonnen”, zo start Annet Schaap hoofdstuk twee. „Het verhaal van Eliza is dat ook, allang.”

Met ”Krekel” keert de schrijver terug naar de wereld waarin ook haar eerste boek ”Lampje” (2017) zich afspeelde. Het verhaal over de dochter van een vuurtorenwachter won alle belangrijke prijzen en kreeg vrijwel meteen de status van klassieker. Omdat het eigenlijk op alle vlakken overtuigt: qua verhaal, qua taal, qua diepgang. Dat veelzijdige zie je ook terug in deze nieuwe Annet Schaap, die ongetwijfeld ook bekroningen zal krijgen.

Breien

”Krekel” speelt zich –om preciezer te zijn– af in de wereld ná Lampje. Een wereld waarin meneer en mevrouw Rozenhout nog altijd hun kruidenierswinkeltje in het havenstadje runnen:  hij op zijn behulpzame en medemenselijke manier, zij met achterdocht en hardheid. Waar ook de goedbedoelende juffrouw Amalia nog steeds rondstiefelt én een hele ontwikkeling doormaakt. Het is een wereld waarin geen harde scheidslijn bestaat tussen het gewone en het sprookjesachtige. In het geval van ”Krekel”: waarin een stiefmoeder met betoverende gaven kan binnendringen in het luxeleven van een rijke spoorwegmagnaat of waarin een keurige schooljuffrouw mysterieuze zeewezens ontmoet, al gelooft ze daar zelf amper in.

Er duiken prachtige ouderwetse woorden op, zoals „gevoed en gelaafd”

Schaap is een kei in het neerzetten van personages en de taal die ze gebruikt sprankelt. „Ga breien, zeurzusje”, klinkt het. Waarbij dat ”breien” verderop in het boek nog een speciale betekenis zal krijgen. Er duiken prachtige ouderwetse woorden op, zoals „een volkomen vreemd en onbetrouwbaar individu” of „gevoed en gelaafd”. Levensecht is de taal van de stoere mannen – en verre van verfijnd. Maar of het vanuit dat argument van ‘echtheid’ verklaarbaar is dat zo véél personages grove taal te bezigen, dat valt te betwijfelen. Hoe dan ook vormen ze drempels, die vloekwoorden. Terwijl ”Krekel” zo’n meeslepend boek is dat je wilt voorlezen zonder altijd maar weer over zulke woorden te struikelen.

Ironische ondertoon

”Krekel” is spannend én er zit humor in. Er is meer dan genoeg actie én de personages hebben diepgang. Bovendien klinken er grote thema’s in het verhaal door: de rol van vrouwen bijvoorbeeld, rouw, volharding, opoffering, verlangen.

Ook God en religie komen aan bod, met name in de scènes waarin Amalia spreekt met een Jezusbeeld dat bij haar in de kamer hangt. Het is een soort innerlijke stem – zoals Lampje in het eerste boek haar moeder hoorde praten en zoals „de broers op Eliza’s been” in haar hoofd praten. Waarschijnlijk zijn de passages een knipoog naar schrijver Guus Kuijer, die ook een sprekende jezusfiguur opvoert in ”Het boek van alle dingen” (2004) en met wie Annet Schaap de ironische ondertoon deelt die heilige dingen zomaar in iets kwetsends kan veranderen.

Sprookjesverteller

Schaap baseerde haar boek losjes op het sprookje De wilde zwanen van Hans Christian Andersen. Misschien speelt het mee dat de Deense sprookjesverteller God ook heel regelmatig noemt, al is zijn toon serieus. Ongetwijfeld hebben de passages ook te maken met haar eigen achtergrond. Schaap groeide op in een betrokken christelijk gezin, haar vader werkte meer dan 25 jaar voor de HGJB. Al zei ze zelf al in een interview in Trouw dat de Jezus uit haar jeugd een andere Jezus is dan die uit haar boek. „Die van juffrouw Amalia is de zekerweter, de gelijkhebber.” Zelf nam ze afstand van het geloof. Ergens voelt het ook alsof geloof en religie bij voorbaat op achterstand worden gezet door zo’n starre jezusfiguur die de toch al keurige juffrouw Amalia er voortdurend aan herinnert hoe het allemaal zou moeten. Terwijl het juist het soort boek is dat volop ruimte biedt voor gedachten over dingen die ertoe doen – dan zou je ook hier wat ruimte verwachten. Los daarvan is er de vraag of dat nou moet, Iemand Die voor veel mensen veel betekent (of minstens een vage voorstelling van Diegene) op een manier af te schilderen die je onmogelijk serieus kunt nemen.

Was er in ”Lampje” het Zwarte Huis, hier in ”Krekel” is er het Grijze Huis

Terug naar het verhaal. Eliza heeft één broertje nog wel bij zich: Krekel. De jongste. Een stotterend en snotterend kind, een sta-in-de-weg voor Eliza, aan wie ze gaandeweg het verhaal toch enorm gehecht blijkt. Hoe dat komt en wat hun voorgeschiedenis is, maar ook wat ze in het havenstadje ver van huis doen, dat vertelt Schaap vanuit allerlei perspectieven. Je beleeft het verhaal via Eliza, maar ook vanuit mevrouw Rozenhout, Amalia, Krekel, spoorwegbaas James Tacker – die de vader van Eliza en Krekel is. Dan ben je even bij de een, dan bij de ander en samen vormen al die delen een soepel in elkaar vloeiend, ingenieus geheel.

Was er in ”Lampje” het Zwarte Huis, waar veel geheimen hingen, hier in ”Krekel” is er het Grijze Huis. Het landgoed van vader Tacker. Een aanzienlijk deel van het boek speelt zich op zee af, een aanzienlijk deel hier. Wat er precies gebeurt en waarom Krekel één arm en één vleugel heeft, raakt de clou van het verhaal te veel om allemaal te benoemen. Duidelijk is in elk geval dat Eliza, het enige meisje in het gezin, een heldenrol vervult.

”Krekel” is een verhaal waarin je verdwijnt. Schaap heeft bijzondere talenten –ze illustreerde ook nog eens zelf haar boek– en schept een wereld waarin het wervelt. Ze strooit met details, zonder de grote draad kwijt te raken. Het waren dan ook niet de grove taal en zelfs niet de passages met de jezusfiguur die mij bijbleven. Ik waande me na de laatste bladzijde nog lang in de wereld van de moedige Eliza en haar broertje en dacht na. Dat is iets wat je kinderen gunt en daarom is het zo jammer dat dit boek in veel gezinnen en op veel scholen z’n plek niet of maar moeilijk zal vinden.

Krekel, Annet Schaap; uitg. Querido, 416 blz.; € 12,99